Ψυχοσωματικά Συμπτώματα
Ψυχοσωματικά συμπτώματα :
Ασθένειες, αίτια και αντιμετώπιση
Μια ψυχοσωματική διαταραχή είναι μια ασθένεια, η οποία περιλαμβάνει τόσο το μυαλό, όσο και το σώμα. Μερικές σωματικές ασθένειες πιστεύεται ότι είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο να επιδεινωθούν εξαιτίας παραγόντων ψυχικής υγείας, όπως το στρες και το άγχος.
Όταν συμβαίνει αυτό, τότε ορισμένες ασθένειες εκδηλώνονται με ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Η λέξη ψυχοσωματικό συνθέτει την έννοια της ψυχής με αυτή του σώματος και συνήθως αναφέρεται σε λειτουργίες που αφορούν τόσο σωματικούς, όσο και ψυχολογικούς παράγοντες. Ένα απλό παράδειγμα είναι τα δάκρυα, τα οποία αποτελούν τη σωματική εκδήλωση κάποιων συναισθημάτων. Συχνότερα όμως, χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό για να περιγράψουμε το πώς μια σωματική ασθένεια ή ένα σωματικό σύμπτωμα, προκαλείται ή επιδεινώνεται από ψυχολογικούς παράγοντες.
Τι είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;
Κάποια συνήθη παραδείγματα ψυχοσωματικών συμπτωμάτων είναι οι πονοκέφαλοι, τα δερματικά προβλήματα, οι πόνοι στην κοιλιά, η χρόνια κόπωση, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, οι πόνοι στο στήθος, οι ζαλάδες, τα οιδήματα, οι πόνοι στην πλάτη, η αϋπνία, η απώλεια βάρους, ο βήχας, η δυσκοιλιότητα, καθώς και μεγάλη ποικιλία άλλων ενοχλήσεων.
Μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, είναι ότι τις περισσότερες φορές μοιάζουν «ανεξήγητα», δεν αποτελούν μέρος κάποιας γενικότερης ιατρικής κατάστασης, είναι δύσκολο να εντοπιστούν τα αίτια εμφάνισής τους και μπορεί να εξαφανίζονται ή να επανεμφανίζονται ξαφνικά. Επίσης, είναι περισσότερο ανησυχητικά όταν περιορίζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου, δυσκολεύουν τη ζωή του ή επηρεάζουν αρνητικά την αίσθηση που έχει για τον εαυτό του. Συνήθως πρόκειται για σωματικά συμπτώματα τα οποία καλύπτουν κάποιο ψυχολογικό πόνο ή δυσκολία, που το άτομο –για διάφορους λόγους– δε μπορεί να επεξεργαστεί με άμεσο τρόπο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Ωστόσο, το γεγονός ότι κάποιο σύμπτωμα μπορεί να έχει ψυχολογικά αίτια, δε σημαίνει ότι είναι λιγότερο σοβαρό ή επικίνδυνο για την υγεία του ατόμου. Αντίθετα, πολλές φορές το σώμα, με ένα ακραίο σύμπτωμα που δε γίνεται να αγνοηθεί, μπορεί να «αναγκάσει» το άτομο να έρθει αντιμέτωπο με κάποιο βαθύτερο ψυχολογικό ζήτημα το οποίο έχει αφήσει στην άκρη. Σε κάθε περίπτωση, η ιατρική αξιολόγηση είναι απαραίτητη προϋπόθεση, γιατί κάθε οργανισμός είναι μοναδικός και κάθε σύμπτωμα διαφορετικό.
Πέρα από τα συγκεκριμένα σωματικά συμπτώματα, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι κάθε ψυχολογική δυσκολία μπορεί να έχει επιπτώσεις και στο σώμα.
Για παράδειγμα, κάποιος που υποφέρει από κατάθλιψη, μπορεί να παραμελεί τη σωματική του υγιεινή, να μην τρέφεται σωστά και να κοιμάται ελάχιστα, με αποτέλεσμα να γίνεται πιο επιρρεπής σε σωματικές ασθένειες. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι επίσης πολύ σημαντική η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό, προκειμένου να προστατευτεί το άτομο.
Πώς όμως γίνεται αυτή η διαδικασία και τι είναι αυτό που κάνει το σώμα να επηρεάζεται τόσο πολύ από την ψυχολογία μας;
Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή, αλλά αν αναλογιστούμε ότι ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου της λειτουργίας του ανθρώπου και αυτός είναι συνδεδεμένος με το κάθε μας ζωτικό όργανο, εκπέμποντας καθημερινά αμέτρητα σήματα ανά δευτερόλεπτο, ίσως συνειδητοποιήσουμε τελικά ότι το σώμα και η ψυχή δεν είναι και τόσο αυστηρά διαχωρισμένα.
Ψυχοσωματικά συμπτώματα :
Ποιες ασθένειες είναι ψυχοσωματικές;
Σε ένα βαθμό, οι πιο πολλές ασθένειες μπορούν να χαρακτηριστούν ως ψυχοσωματικές, αφού αφορούν τόσο το μυαλό, όσο και το σώμα.
Υπάρχει μια διανοητική πτυχή σε κάθε σωματική ασθένεια. Το πώς θα αντιδράσει ο οργανισμός μας σε μια ασθένεια και το πώς θα αντιμετωπίσουμε τη νόσο, διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από άτομο σε άτομο. Για παράδειγμα, το εξάνθημα της ψωρίασης μπορεί να μην ενοχλεί πολύ κάποιους ανθρώπους. Ωστόσο, το εξάνθημα σε διάφορα μέρη του σώματος μπορεί να προκαλέσει στρες και κατάθλιψη σε κάποιους άλλους.
Μπορεί να υπάρχουν φυσικές συνέπειες από μια ψυχική ασθένεια. Για παράδειγμα, με ορισμένες ψυχικές ασθένειες το άτομο δεν μπορεί να φάει, ή να φροντίσει τον εαυτό του επαρκώς, κάτι που μπορεί να προκαλέσει σωματικά προβλήματα.
Ωστόσο, ο όρος ψυχοσωματική διαταραχή χρησιμοποιείται κυρίως με τον ακόλουθο ορισμό: μια σωματική ασθένεια που πιστεύεται ότι προκαλείται, ή επιδεινώνεται, από ψυχικούς παράγοντες.
Μερικές σωματικές ασθένειες που επιδεινώνονται συνήθως από παράγοντες ψυχικής υγείας είναι η ψωρίαση, το έκζεμα, το έλκος στομάχου, η υψηλή πίεση του αίματος και οι καρδιακές παθήσεις. Πιστεύεται, δηλαδή, ότι το καθεαυτό μέρος της ασθένειας (πχ η έκταση του εξανθήματος, το επίπεδο της πίεσης του αίματος κλπ) μπορεί να επηρεαστεί από ψυχικούς παράγοντες. Αυτό, ωστόσο, είναι δύσκολο να αποδειχθεί.
Μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν επίσης τον όρο ψυχοσωματική διαταραχή όταν οι ψυχικοί παράγοντες προκαλούν σωματικά συμπτώματα, χωρίς ωστόσο να συνυπάρχει κάποια σωματική ασθένεια. Για παράδειγμα, ένας πόνος στο στήθος μπορεί να προκληθεί από το στρες και όχι από κάποια σωματική ασθένεια.
Πώς μπορεί ο νους να επηρεάζει τις σωματικές ασθένειες;
Είναι γνωστό ότι το μυαλό μπορεί να προκαλέσει ψυχοσωματικά συμπτώματα. Για παράδειγμα, όταν όσοι νιώθουν έντονο φόβο, ή ανησυχία μπορεί να αναπτύξουν:
- Ταχυκαρδία
- Αίσθημα αδιαθεσίας (ναυτία)
- Τρέμουλο
- Εφίδρωση
- Ξηροστομία
- Πόνο στο στήθος
- Πονοκέφαλο
- Έναν “κόμπο” στο στομάχι
- Γρήγορη αναπνοή
Αυτά τα ψυχοσωματικά συμπτώματα οφείλονται στην αυξημένη δραστηριότητα των νευρικών ερεθισμάτων που στέλνονται από τον εγκέφαλο σε διάφορα μέρη του σώματος και στην απελευθέρωση της αδρεναλίνης (επινεφρίνη) στην κυκλοφορία του αίματος, όταν το άτομο είναι ανήσυχο και σε μεγάλο άγχος.
Ωστόσο, ο ακριβής τρόπος που το μυαλό μπορεί να προκαλέσει ορισμένα άλλα συμπτώματα δεν είναι σαφής. Επίσης, ούτε ο τρόπος που ο νους μπορεί να επηρεάσει τις καθεαυτές σωματικές παθήσεις (εξανθήματα, αρτηριακή πίεση, κλπ) είναι σαφής. Μπορεί να έχει να κάνει με τα νευρικά σήματα που διαχέονται στο σώμα και τα οποία δεν καταλαβαίνουμε πλήρως. Υπάρχουν, επίσης, κάποια στοιχεία ότι ο εγκέφαλος μπορεί να είναι σε θέση να επηρεάσει ορισμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο εμπλέκεται σε διάφορες σωματικές ασθένειες.
Ψυχοσωματικά συμπτώματα :
Πρόληψη και αντιμετώπιση ψυχοσωματικών παθήσεων
Κάθε πάθηση, σύμφωνα με τον Μάνου (1997) θεωρείται ότι έχει πολλαπλή αιτιολογία, δηλαδή είναι το αποτέλεσμα της συμπλοκής διαντίδρασης βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων.
Από την εποχή του Πλάτωνα στην αρχαία Ελλάδα πίστευαν ότι η ψυχή και το σώμα είναι ένα και τα διαχώριζαν μόνο για θέματα μελέτης και ανάλυσης.
Πολλοί επιστήμονες ασχολήθηκαν κατά καιρούς με τις ψυχοσωματικές παθήσεις, πρώτος απ’ όλους ο Γερμανός ψυχίατρος Heinroth (1818). Στις μέρες μας, υπάρχει συγκεκριμένος κλάδος της ιατρικής κατά τον οποίο αντιμετωπίζονται ολιστικά τα προβλήματα υγείας των ασθενών και γι’αυτό ονομάζεται ολιστική ιατρική .
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι περισσότεροι από εμάς, κάποιες στιγμές στη ζωή μας, ανατρέξαμε σε γιατρούς για ένα απλό ενόχλημα, κι ενώ κάναμε ένα σωρό εξετάσεις και αποκλείσαμε όλες τις εκδοχές, τελικά ακούσαμε το γιατρό μας να μας λέει ότι ‘είναι ψυχολογικό’.
Η άμεση απάντηση του ‘φυσιολογικού’ ασθενούς είναι ‘ ..μα τι λέτε γιατρέ μου, τρελός είμαι;’ Είναι γεγονός ότι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμα πόσο σημαντικό ρόλο παίζει ο ψυχολογικός παράγοντας στη ζωή μας.
Οι άνθρωποι, ακόμα και σήμερα φοβούνται να εκφράσουν φόβους ή αδυναμίες τους σε ειδικούς ενώ ξέρουν ότι αυτό είναι ένα σημαντικό κομμάτι της γιατρειάς τους.
Έτσι λοιπόν ακολουθούν χρόνιες φαρμακολογικές θεραπείες προκειμένου να μπορέσουν να είναι λειτουργικοί στην καθημερινότητα τους και να μην νιώθουν τύψεις για τ’ ότι δεν κάνανε κάτι για το πρόβλημα. Αυτή η τακτική όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα αλλά σίγουρα δημιουργεί μεγαλύτερα που ο ασθενής δεν μπορεί ν’ αντιληφθεί την παρούσα στιγμή.
Η σκέψη του κάθε ασθενούς που πονάει είναι να επουλώσει τον πόνο του και όχι να μάθει τι προκαλεί τον πόνο του. Για να βρεθεί όμως η λύση σε κάθε πρόβλημα πρέπει να γνωρίζουμε την αιτία.
Η βασική λοιπόν αιτία εμφάνισης ενός ψυχοσωματικού συμπτώματος είναι το άγχος. Αυτό που διαφέρει σε κάθε ψυχοσωματικό σύμπτωμα είναι το επίπεδο του άγχους και τα βαθύτερα αίτια που προκαλούν αυτό. Όταν το άγχος φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο, δημιουργεί δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος και αυτό με τη σειρά του μπλοκάρει τις λειτουργίες του σώματος που ελέγχει.
Έτσι λοιπόν, ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να εμφανιστούν αϋπνία, εφίδρωση, ξηροστομία, σιελόρροια, ταχυκαρδία, τσιμπήματα στο στήθος, ‘φτερουγίσματα στην καρδιά’, ταχύπνοια, υπεραερισμός, δυσκαταποσία (δυσκολία στην κατάποση), σφίξιμο των δοντιών (ιδίως τη νύκτα), αίσθημα σφιξίματος στο στομάχι, σπαστική κολίτιδα, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (αέρια στο έντερο, συχνά δυσκοιλιότητα ή διάρροια και επιτακτική ανάγκη προς αφόδευση), αναγωγές του γαστρικού περιεχομένου, καούρα, σφίξιμο στο στομάχι, σεξουαλικά προβλήματα (στον άνδρα δυσκολία στύσης, στη γυναίκα δυσπαρευνία δηλαδή πόνος κατά την συνουσία και ανοργασμικότητα), οσφυαλγία, το σύνδρομο χρόνιας κοπώσεως, συχνουρία, πονοκέφαλος, ζαλάδες, αιμωδίες (μυρμηγκιάσματα), μειωμένη αισθητικότητα και ιδίως αίσθηση της αφής, υπερθερμία, προβλήματα μνήμης (αιτία είναι η διάσπαση προσοχής από το άγχος που δημιουργεί προβλήματα στην αποθήκευση και στην ανάκληση των αποθηκευμένων στην μνήμη πληροφοριών), σχετικά μειωμένη ικανότητα επούλωσης των τραυμάτων, ανορεξία, αυξημένη όρεξη, βουλιμία, νυκτερινή ενούρηση σε παιδιά και εφήβους.(Μάνου, 1999).
Αυτά είναι κάποια από τα πιο βασικά ψυχοσωματικά συμπτώματα. Συνοπτικά, αναφέρουμε ότι ασθένειες που προκαλούνται από δυσλειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος, του πεπτικού, του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου, της παχυσαρκίας, του μυοσκελετικού συστήματος, του αναπνευστικού συστήματος, του ενδοκρινολογικού και του νευρικού συστήματος υπάρχει πιθανότητα να έχουν σαν βασικό αίτιο το άγχος.
Ένα εύλογο ερώτημα είναι πώς θα καταλάβει ο ασθενής ότι τα συμπτώματα που έχει είναι όντως ψυχοσωματικά και όχι οργανικά. Επειδή αναφερόμαστε σε οργανικές παθήσεις, πριν προβούμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ψυχοσωματικό σύμπτωμα, θα πρέπει να είμαστε, με την καθοδήγηση του γιατρού, απολύτως σίγουροι ότι δεν υπάρχει καμία οργανική αιτία.
Αυτό σημαίνει ότι ο ασθενής θα πρέπει ίσως να κάνει κάποιες εξετάσεις και να εξεταστεί από διάφορες ειδικότητες γιατρών για να διασταυρώσει τα συμπεράσματα του κάθε ειδικού. Επίσης είναι πολύ πιθανόν να μπει σε κάποια θεραπεία για ένα διάστημα προκειμένου να καταπολεμηθεί το πρόβλημα.
Αν παρόλα αυτά το πρόβλημα παραμένει και έχει αποκλειστεί κάθε οργανική αιτία, τότε δε μένει παρά να εξεταστεί το ψυχολογικό υπόβαθρο του ασθενούς.
Αρχικά ο ασθενής έχει τη δυνατότητα να μιλήσει και να συμβουλευτεί το γιατρό του για το πού μπορεί ν’ απευθυνθεί έτσι ώστε να λύσει το πρόβλημά του. Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης ανάλογα με το πρόβλημα του καθενός.
Όποιον και ν’ ακολουθήσει ο ασθενής, σε πρώτο στάδιο, ο ειδικός θα πρέπει να καθοδηγήσει τον ασθενή έτσι ώστε να εντοπίσουν που κρύβεται το πρόβλημα. Υπάρχει πιθανότητα το πρόβλημα να κρύβεται κάπου στα παιδικά χρόνια του ασθενή ή να προέκυψε ύστερα από μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή του (θάνατος, γάμος, χωρισμός, μετακόμιση).
Εφόσον βρεθεί η ρίζα του προβλήματος, που μπορεί να πάρει αρκετές συνεδρίες για να γίνει αυτό, τότε είναι πολύ πιο εύκολο να μειωθεί η ένταση και η συχνότητα του ψυχοσωματικού πόνου. Ο επαναπροσδιορισμός του Εγώ, η τόνωση της αυτοπεποίθησης και η οριοθέτηση των σχέσεων είναι μόνο κάποιοι από τους βασικούς στόχους μιας ψυχοθεραπείας.
Αν γίνει αποδεκτό και κατανοητό ότι η επίτευξη αυτών των στόχων μπορεί με αρκετή προσωπική δουλειά να μας απαλλάξει από τα οργανικής φύσεως ενοχλήματα που μας δυσκολεύουν τη ζωή, τότε ίσως φτάσουμε σε ένα σημείο που δε θα χρειαστεί να πάθει κάποιος ‘έλκος στομάχου’ για να καταλάβει ότι αυτό που του έλειπε ήταν η αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να χειριστεί τις καταστάσεις που τον προβληματίζουν.
Συμπερασματικά, μπορεί να πει κανείς ότι θα ήταν προτιμότερο να αντιμετωπίζουμε τις δύσκολες καταστάσεις τη στιγμή που συμβαίνουν και όχι να ‘κουκουλώνουμε’ το πρόβλημα με διάφορους τρόπους, μόνο και μόνο επειδή δεν μας δυσκολεύουν τη ζωή.
Τ’ ότι παραμένει κανείς λειτουργικός ύστερα από ένα σοβαρό πρόβλημα που έχει αντιμετωπίσει, δεν σημαίνει ότι το άγχος ή η στεναχώρια που υπάρχει μέσα του δεν θα βγει με οποιοδήποτε τρόπο κάποια στιγμή προς τα έξω.
Αν αυτό βγει στο σώμα του, με τους τρόπους που προαναφέρθηκαν τότε θα έχει να αντιμετωπίσει και το σωματικό πόνο και τον ψυχικό. Για να μην φτάνει λοιπόν κανείς σε αυτό το σημείο, ας μπούμε στη διαδικασία να ψάξουμε λίγο πιο βαθιά μέσα μας για να δούμε τι είναι αυτό που πραγματικά μας πονάει και τέλος ας δώσουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας να εκφράσει από μόνος του αυτόν τον πόνο χωρίς να πονέσει το σώμα.
Τι θεραπείες υπάρχουν για τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;
Κάθε ασθένεια έχει τη δική της πορεία και επιλογή θεραπείας. Για τις σωματικές ασθένειες, οι φυσικές θεραπείες, όπως η φαρμακευτική αγωγή και οι εγχειρήσεις, είναι συνήθως οι πιο σημαντικές. Ωστόσο, οι γιατροί συνήθως θα προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν την ασθένεια στο σύνολό της και, ως εκ τούτου, λαμβάνουν υπόψη τους και τους ψυχικούς και κοινωνικούς παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν σε αυτήν. Έτσι, οι θεραπείες για την μείωση του στρες, του άγχους, της κατάθλιψης κλπ, μπορεί να βοηθήσουν τον ασθενή, αν ο γιατρός κρίνει ότι συμβάλλουν στη σωματική του ασθένεια.
Πηγές:
http://patient.info
Αντωνία Μανούσου, Ψυχολόγος
ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΜΟΣΧΆΚΗ
ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ, MSC, ΕΙΔΊΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΉ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΉ ΘΕΡΑΠΕΊΑ
Μιχάλης Θερμόπουλος
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Κρίσεις πανικού: Μας στέλνουν στα νοσοκομεία με ψυχοσωματικά- Οδηγός επιβίωσης
- exatomikeusitherapy@gmail.com
