Πένθος – Απώλεια
Η απώλεια είναι μία μεγάλη αλλαγή στη ζωή μας και χρειαζόμαστε χρόνο για να προσαρμοστούμε όπως συμβαίνει και με κάθε αλλαγή στη ζωή μας.
Πένθος, απώλεια και θλίψη
Πένθος και Απώλεια
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν βιώσει την απώλεια κάποια στιγμή στη ζωή τους. Η θλίψη είναι η αντίδραση σε οποιαδήποτε μορφή απώλειας. Το πένθος λόγω θανάτου είναι μια μορφή πένθους που περιλαμβάνει το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.
Το πένθος περιλαμβάνει ένα εύρος συναισθημάτων από τη βαθιά θλίψη μέχρι το θυμό. Η διαδικασία προσαρμογής σε μια σημαντική απώλεια διαφέρει δραματικά από άτομο σε άτομο. Συχνά αυτό εξαρτάται από το υπόβαθρο του ατόμου, τις πεποιθήσεις του και τη σχέση που είχε με αυτό που έχασε.
Ο Θάνατος των αγαπημένων προσώπων και τα στάδια του πένθους
Το πένθος είναι οι συναισθηματικές και σωματικές αντιδράσεις και επιπτώσεις που αισθάνονται οι άνθρωποι λόγω θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου. Περιλαμβάνει ένα μεγάλο φάσμα συναισθημάτων όπως λύπη, θυμό, απελπισία, ενοχές, φόβο. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να παρουσιάσει ένα διαφορετικό συνδυασμό συναισθημάτων και σωματικών ενοχλήσεων.
Ο θάνατος ενός παιδιού δημιουργεί ένα ανυπόφορο αίσθημα αδικίας. Η απώλεια του μέλλοντος του παιδιού, τα ανεκπλήρωτα όνειρα και το παράλογο της συμφοράς, καθιστούν το χαμό ενός παιδιού από τις πλέον οδυνηρές ανθρώπινες εμπειρίες.
Οι γονείς μπορεί να αισθάνονται υπεύθυνοι για το θάνατο του παιδιού όσο παράλογο και εάν αυτό φαίνεται. Οι γονείς παράλληλα νιώθουν ότι έχουν χάσει ένα σημαντικό μέρος του ίδιου του εαυτού τους.
Ο θάνατος ενός συζύγου, είναι μια εξαιρετικά οδυνηρή εμπειρία. Εκτός από το σοβαρό συναισθηματικό σοκ, προκαλούνται νέα δύσκολα προβλήματα όπως αποδιοργάνωση της οικογένειας, ανάγκη αλλαγής τρόπου ζωής, απώλεια εισοδήματος, κοινωνικές επιπτώσεις.
Στους ηλικιωμένους ανθρώπους, ο θάνατος συζύγου σημαίνει απώλεια του ή της συντρόφου με τον οποίο πέρασε μια ολόκληρη ζωή αυτός ή αυτή που μένει πίσω. Στις προχωρημένες ηλικίες, η απώλεια συζύγου και τα αισθήματα μοναξιάς που ακολουθούν μπορεί να επιδεινωθούν και από την απώλεια λόγω θανάτου άλλων φίλων.
Ο θάνατος αγαπημένου προσώπου λόγω αυτοκτονίας είναι από τις δυσκολότερες καταστάσεις. Οι άνθρωποι του περιβάλλοντος, της οικογένειας και οι φίλοι δυσκολεύονται πολύ να δεχτούν και να ξεπεράσουν το δράμα που τους συμβαίνει. Νιώθουν ένα τεράστιο βάρος ευθύνης, ενοχών, θυμού και ντροπής. Μπορεί ακόμη να αισθάνονται σαν υπεύθυνοι για το θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου.
Ο ψυχικός πόνος του πένθους είναι τόσο μεγάλος που μερικές φορές οι άνθρωποι αναζητούν τρόπους να τον αποφύγουν παρά να περάσουν από τα στάδια του. Δυστυχώς ο τρόπος αυτός δεν επιτρέπει την ανάρρωση από την ψυχική και σωματική οδύνη του πένθους.
Οι άνθρωποι για να μπορέσουν να ξεπεράσουν την τραυματική αυτή εμπειρία, πρέπει να περάσουν από τα στάδια του πένθους. Χρειάζονται τη βοήθεια της οικογένειας τους, των συγγενών και των φίλων τους. Ακόμη η βοήθεια εξειδικευμένων επαγγελματιών ψυχολόγων από τα πρώτα στάδια του πένθους, μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμη.
Πένθος για την απώλεια του αγαπημένου σας προσώπου
Η απώλεια ενός αγαπημένου σας προσώπου αποτελεί αιτία πολλών αλλαγών που αφορούν την καθημερινότητα, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, τα μελλοντικά σχέδια, τα συναισθήματά μας.
Το συναισθηματικό μας πένθος μπορεί να κρατήσει από μήνες μέχρι και χρόνια.
Η απώλεια είναι μία μεγάλη αλλαγή στη ζωή μας και χρειαζόμαστε χρόνο για να προσαρμοστούμε όπως συμβαίνει και με κάθε αλλαγή στη ζωή μας.
Η αντίδραση στον θάνατο επηρεάζεται από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συμβαίνει, τις πολιτισμικές επιρροές, την προσωπικότητά αλλά και το τι σημαίνει για εμάς αυτή η απώλεια.
Κάποιοι θρηνούν ανοιχτά, άλλοι πιο μοναχικά.
Είναι σημαντικό να είστε ανοιχτοί και να μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από συγγενείς, φίλους και συμβούλους. Είναι ουσιαστικής σημασίας τόσο για τη σωματική όσο και την ψυχική σας υγεία να εκφράζετε τα συναισθήματά σας.
Εάν καταπνίξετε τα συναισθήματά σας μέσω άλλων δραστηριοτήτων, αλκοόλ ή φαρμάκων, πιθανότατα να βλάψετε την σωματική και ψυχική σας υγεία.
Η απώλεια μετά από μία παρατεταμένη ασθένεια όπως ο καρκίνος, είναι διαφορετική από αυτήν που βιώνουν όσοι έχασαν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο ξαφνικά. Όταν κάποιος έχει μία παρατεταμένη ασθένεια, πολλά από τα αγαπημένα του πρόσωπα νιώθουν συναισθηματικά την απώλειά του πριν τον θάνατό του, γιατί συνειδητοποιούν την πιθανότητα μίας τέτοιας κατάστασης.
Είναι μία φυσιολογική αντίδραση και βοηθά ουσιαστικά το άτομο να προετοιμαστεί για αυτήν την απώλεια. Συνήθως, η περίοδος πριν τον θάνατο του αγαπημένου προσώπου, είναι μία περίοδος όπου όλα τα κοντινά πρόσωπα νιώθουν καταβεβλημένα από την πιθανότητα της απώλειας.
Αλλά όταν τελικά φεύγει ο άνθρωπός μας τότε ξεκινά και μία νέα περίοδος θλίψης. Πολλοί σκέφτονται ότι είναι προετοιμασμένοι ψυχολογικά για κάτι τέτοιο μιας και το είχαν σαν αναμενόμενο στο μυαλό τους. Παρ ’όλα αυτά, όταν το αγαπημένο τους πρόσωπο «φύγει», μπορεί να αισθανθούν ένα συναισθηματικό σοκ και αυτό να επιφέρει αναπάντεχα συναισθήματα όπως κατάθλιψη, μοναξιά.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μία καθημερινότητα η οποία τους προσφέρει μία αίσθηση οργάνωσης και συνέπειας. Για παράδειγμα, η καθημερινότητα των οικογενειών που έχουν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο που βιώνει τον καρκίνο, συμπεριλαμβάνει την φροντίδα αυτού του προσώπου.
Εάν όμως αυτό το πρόσωπο φύγει τότε αυτή η οικεία για εκείνους καθημερινότητα, αυτή η προσφορά φροντίδας προς το άτομο που αγαπάνε και η παρουσία του σε χώρους που όλοι ζουν και μοιράζονται, απότομα σταματά.
Είναι πολύ λογικό λοιπόν, τα οικογενειακά μέλη να νιώσουν χαμένα, συντετριμμένα, απελπισμένα. Είναι η στιγμή που πρέπει να δημιουργήσουν μία νέα καθημερινότητα και να την προσαρμόσουν με βάση αυτήν την απώλεια. Αυτές οι αλλαγές διαφοροποιούν τις ευθύνες μας, τα οικονομικά μας, τους στόχους μας, τα ενδιαφέροντα, τις σχέσεις μας.
Σκέψεις και συμπεριφορές του πένθους
Το πένθος δεν περιορίζεται σε συναισθήματα λύπης. Μπορεί κάποιος να αισθάνεται ενοχές, λαχτάρα, θυμό και θρήνο. Τα συναισθήματα αυτά είναι έντονα ή ήπια και μπορεί να προκαλούν σύγχυση. Ένα άτομο μπορεί να πενθεί για μια επώδυνη σχέση. Ένα άλλο ίσως να θρηνεί ένα αγαπημένο πρόσωπο που πέθανε από καρκίνο και ταυτόχρονα να αισθάνεται ανακούφιση που αυτό το άτομο δεν θα υποφέρει πλέον.
Οι άνθρωποι που πενθούν μπορεί να κάνουν συνεχώς διαφορετικές σκέψεις ώστε να δικαιολογήσουν την απώλεια. Οι σκέψεις μπορεί να είναι κατευναστικές (ʺΑυτή είχε μια καλή ζωήʺ) ή στενάχωρες (ʺΔεν ήταν ακόμη η ώρα να πεθάνειʺ). Οι άνθρωποι αποδίδουν στον εαυτό τους διαφορετικές ευθύνες, από το ʺΔεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσα να κάνω,ʺ μέχρι ʺ Ήταν δικό μου λάθος.ʺ
Οι συμπεριφορές στο πένθος έχουν ένα ευρύ φάσμα. Κάποιοι άνθρωποι αισθάνονται άνετα να μοιράζονται τα συναισθήματα με τους φίλους τους. Άλλοι προτιμούν να είναι μόνοι τους με τα συναισθήματά τους, και να κάνουν μοναχικές δραστηριότητες όπως η γυμναστική ή το γράψιμο.
Τα διαφορετικά συναισθήματα, οι σκέψεις και οι συμπεριφορές των ανθρώπων όταν πενθούν μπορούν να χωριστούν σε δύο κύριους κατηγορίες: το βασικό και ενστικτώδες πένθος. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια μίξη αυτών των δύο κατηγοριών πένθους:
- Το βασικό πένθος επικεντρώνεται αρχικά στην επίλυση προβλημάτων. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται η ελεγχόμενη ή η ελάχιστη συναισθηματική έκφραση.
- Το ενστικτώδες πένθος είναι μια έντονη συναισθηματική εμπειρία. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται η συζήτηση για τα συναισθήματα, η εξερεύνηση της χαμένης σχέσης και οι σκέψεις για τη θνησιμότητα.
Κανένας τύπος πένθους δεν είναι καλύτερος από τον άλλο. Μερικοί άνθρωποι είναι πιο συναισθηματικοί και βυθίζονται στα συναισθήματά τους. Άλλοι είναι στωικοί και ίσως να προσπαθούν να αποσπάσουν την προσοχή τους από την αμετάβλητη πραγματικότητα της ζωής. Κάθε άτομο έχει μοναδικές ανάγκες όταν διαχειρίζεται την απώλεια.
Στάδια και Μοντέλα του πένθους
Είναι σημαντικό να διακρίνουμε κάποια στάδια από τα οποία οι άνθρωποι που έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα θα περάσουν κατά τη διάρκεια του πένθους τους.
Το αρχικό σοκ, χαρακτηρίζεται από την κρίση που ακολουθεί το δυστυχές συμβάν. Το στάδιο αυτό μπορεί να διαρκέσει μέρες ή εβδομάδες μετά από το θάνατο του αγαπημένου προσώπου. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από πολλές αντιδράσεις σωματικές, συναισθηματικές, συμπεριφορικές και γνωσιακές.
Η δεύτερη κρίση, μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε στιγμή κατά τους πρώτους μερικούς μήνες. Το αρχικό μούδιασμα που παρατηρείται κατά το πρώτο στάδιο που ως ένα σημείο βοηθά τον άνθρωπο που πενθεί, εξαφανίζεται. Ο πόνος μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερος και η κατάσταση δυσκολότερη από ότι αρχικά το άτομο που πενθεί, νόμιζε ότι θα μπορούσε να είναι.
Είναι σημαντικό στο στάδιο αυτό, να μην αποκρύβεται ο πόνος. Αυτός που πενθεί πρέπει να αναζητά βοήθεια από τα άτομα του περιβάλλοντος του, τα οποία μπορούν να το στηρίζουν.
Στο τρίτο στάδιο των αναμνήσεων, το άτομο που πενθεί ξαναθυμάται, αναπολεί πάρα πολύ και συνεχώς, το αγαπημένο του πρόσωπο που πέθανε. Πολλοί που πενθούν, εκπλήσσονται για το μεγάλο αριθμό πραγμάτων που ξαναθυμούνται και των εμπειριών που είχαν μαζί με τα χαμένα αγαπημένα τους πρόσωπα, τις οποίες βιώνουν ξανά νοητικά.
Στο τέταρτο στάδιο της προσαρμογής, το άτομο που πενθεί προσπαθεί να αντεπεξέλθει και να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση πραγμάτων που διαμορφώθηκε μετά την απώλεια του αγαπημένου προσώπου. Η ζωή χωρίς αυτό, είναι μια αδυσώπητη πραγματικότητα και στο τέταρτο στάδιο αρχίζει η επανεκτίμηση της ζωής. Η πορεία προς τα πάνω μπορεί τώρα να αρχίσει.
Στο πέμπτο στάδιο της παράδοσης, το άτομο που πενθεί, κερδίζει απόσταση από τις παλιές καταστάσεις και τους παλιούς ρόλους που είχε όταν ζούσε το αγαπημένο του πρόσωπο.
Στο έκτο στάδιο της μνήμης, με το αγαπημένο πρόσωπο που πέθανε δημιουργείται περισσότερο μια νέα σχέση μνήμης.
Στο έβδομο στάδιο της ολοκλήρωσης, οι σκέψεις για το αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε, γίνονται με λιγότερο ή και καθόλου πόνο. Υπάρχει πάντοτε το αίσθημα της λύπης αλλά όχι ο σπαρακτικός πόνος των πρώτων σταδίων.
Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι που πενθούν που θα περάσουν απαραίτητα από όλα τα πιο πάνω στάδια ή με τη συγκεκριμένη χρονολογική σειρά.
Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να παρουσιάσει διαφοροποιήσεις όσον αφορά στη σειρά των σταδίων του πένθους που θα διέλθει και όσον αφορά στην ένταση και χρονική διάρκεια τους. Συνήθως χρειάζονται δύο χρόνια για να ξεπεράσει κάποιος το θάνατο αγαπημένου του προσώπου. Όταν πρόκειται για ξαφνικό τραυματικό θάνατο, ο χρόνος μπορεί να είναι μεγαλύτερος.
Υπάρχουν και περιπτώσεις που η φυσιολογική διαδικασία του πένθους μπορεί να μην εξελιχθεί κανονικά. Είναι δυνατόν να παρατηρηθούν επιπλοκές του πένθους όπως παρατεταμένη περίοδος θλίψης, μη αποδοχή της απώλειας, επίμονες ιδέες για το θάνατο του αγαπημένου προσώπου, κατάθλιψη σοβαρού βαθμού, ψυχοκινητικά προβλήματα και σύνδρομο μετατραυματικού στρες.
Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αναγκαία η βοήθεια και παρακολούθηση από ειδικό ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή με εμπειρία στα θέματα σχετικά με την απώλεια αγαπημένων προσώπων λόγω θανάτου και το πένθος.
Με υπομονή, υποστήριξη, βοήθεια από τους συγγενείς και φίλους, οι περισσότεροι άνθρωποι με την πάροδο του χρόνου καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν το πλήγμα του θανάτου του αγαπημένου τους προσώπου. Ο πόνος μειώνεται και παραμένουν οι προσφιλείς αναμνήσεις.
Το πένθος ποικίλλει ανάμεσα στους ανθρώπους. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι τρόποι διαχείρισης της απώλειας. Οι ψυχολόγοι και οι ερευνητές έχουν βρει πολλές μορφές πένθους. Κάποια από τα πιο γνωστά μοντέλα περιλαμβάνουν τα πέντε στάδια του πένθους, τα τέσσερα στάδια της θλίψης και το διπλό μοντέλο.
Τα πέντε στάδια του πένθους
Τα πέντε στάδια του πένθους είναι:
- Η άρνηση
- Ο θυμός
- Η διαπραγμάτευση
- Η κατάθλιψη
- Η αποδοχή
Αυτό το μοντέλο περιγράφει τη διαδικασία του πένθους και προσαρμόζεται σε κάθε μορφή πένθους. Κάθε άνθρωπος βιώνει τουλάχιστον δύο από τα πέντε στάδια του πένθους. Παρατηρείται επίσης ότι μερικοί άνθρωποι μπορούν να επανεξετάσουν ορισμένα στάδια μετά από αρκετά χρόνια ή σε ολόκληρη τη ζωή τους.
Τα τέσσερα στάδια της θλίψης
Αυτά τα στάδια αφορούν τη θλίψη μετά το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Η διαδικασία του πένθους διαιρείται σε τέσσερα στάδια:
- Η αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας
- Η επεξεργασία του πόνου του πένθους
- Η προσαρμογή στη ζωή χωρίς τον θανόντα
- Η διατήρηση της σύνδεσης με τον θανόντα καθώς προχωράει κάποιος στη ζωή του
Το διπλό μοντέλο
Ως εναλλακτική στο βασικό μοντέλο των σταδίων του πένθους αναπτύχθηκε το διπλό μοντέλο, στο οποίο αναγνωρίζονται δύο διαδικασίες που σχετίζονται με το πένθος:
Δραστηριότητες με προσανατολισμό την απώλεια και στρεσσογόνοι παράγοντες που σχετίζονται άμεσα με το θάνατο. Σε αυτές περιλαμβάνονται:
- Το κλάμα
- Η λαχτάρα
- Η θλίψη, η άρνηση ή ο θυμός
- Η υπερανάλυση των συνθηκών του θανάτου
- Η αποφυγή δραστηριοτήτων αποκατάστασης
Οι δραστηριότητες που συνδέονται με την αποκατάσταση και αφορούν τις απώλειες δευτερεύουσας σημασίας. Ίσως να περιλαμβάνουν τον τρόπο ζωής, την ρουτίνα και τις σχέσεις. Η διαδικασία αποκατάστασης περιλαμβάνει:
- Την προσαρμογή σε ένα νέο ρόλο
- Την διαχείριση αλλαγών στην καθημερινότητα
- Την ανάπτυξη νέων τρόπων επικοινωνίας με την οικογένεια και τους φίλους
- Τη δημιουργία ενός νέου τρόπου ζωής.
Περισσότεροι άνθρωποι αμφιταλαντεύονται μεταξύ των δραστηριοτήτων που έχουν ως προσανατολισμό την απώλεια και τις δραστηριότητες αποκατάστασης.
Επιπλεγμένο πένθος
Η εμπειρία του πένθους δεν είναι κάτι απλό από το οποίο ένα άτομο αναρρώνει ολοκληρωτικά. Ωστόσο, τυπικά ο χρόνος μετριάζει την έντασή του. Το 15% των ανθρώπων που έχουν χάσει ένα αγαπημένο πρόσωπο βιώνουν επιπλεγμένο πένθος. Αυτός ο όρος αναφέρεται σε μια επίμονη μορφή πένθους, που διαρκεί για ένα χρόνο ή περισσότερο.
Ο χρόνος που χρειάζεται ο κάθε άνθρωπος διαφέρει και εξαρτάται από την εξάρτηση που είχε από τον θανόντα. Αλλά όταν τα συμπτώματα επιμένουν χωρίς βελτίωση για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε ίσως να μπορούν να χαρακτηριστούν ως επιπλεγμένο πένθος. Τα συμπτώματα του επιπλεγμένου πένθους είναι πιο σοβαρά. Το επιπλεγμένο πένθος συχνά κυριαρχεί στη ζωή ενός ατόμου και παρεμβαίνει στην καθημερινότητά του.
Τα παρατεταμένα συμπτώματα ίσως να περιλαμβάνουν:
- Έντονη θλίψη και συναισθηματικό πόνο
- Αισθήματα κενού και απελπισίας
- Λαχτάρα για επανένωση με τον θανόντα
- Εμμονή με τον θανόντα ή με τις συνθήκες του θανάτου
- Δυσκολία συμμετοχής στις ευχάριστες αναμνήσεις με τον θανόντα
- Αποφυγή στην υπενθύμιση του θανόντα
- Μειωμένη αίσθηση της ταυτότητας
- Απομάκρυνση και απομόνωση από τους φίλους και την οικογένεια του θανόντα
- Έλλειψη επιθυμίας για την επίτευξη προσωπικών στόχων ή σχεδίων
Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια (DSM-5) το επιπλεγμένο πένθος δεν αποτελεί κλινική κατάσταση και ακόμη δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια για την συγκεκριμένη διαταραχή.
Το σύνδρομο της ʺραγισμένης ʺ καρδιάς
Γενικά μιλώντας, το πένθος δεν μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις στις οποίες το άγχος μπορεί να βλάψει την υγεία της καρδιάς ενός ατόμου.
Όταν ένα άτομο βιώνει ένα σοκαριστικό γεγονός, το σώμα γεμίζει με τις ορμόνες του στρες. Αυτές οι ορμόνες μπορεί να προκαλέσουν την ξαφνική και παροδική εξασθένηση των καρδιακών μυών, με αποτέλεσμα η αριστερή κοιλία της καρδιάς να φουσκώνει στο κάτω μέρος της, ενώ το πάνω μέρος παραμένει στενό, λαμβάνοντας ένα σχήμα σαν πιθάρι ή μπαλόνι με στενό λαιμό. Η κορυφή και ολόκληρη η αριστερή κοιλία μπορεί να παρουσιάζει υποκινησία ή ακινησία, ενώ συστέλλονται μόνο τα βασικά τμήματα της αριστερής κοιλίας. Το άτομο μπορεί να νιώθει έντονο πόνο στο στήθος, όμοιο με αυτό της καρδιακής προσβολής (αλλά αντίθετα με την καρδιακή προσβολή, οι αρτηρίες δεν είναι μπλοκαρισμένες). Αυτή η προσωρινή δυσλειτουργία αποκαλείται ʺσύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς.ʺ
Όπως υποδηλώνει και το όνομα, το σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς συχνά εμφανίζεται μετά από μια απώλεια, όπως το διαζύγιο ή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου. Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν μετά από ένα μεγάλο σοκ, όπως το να κερδίσετε το λαχείο. Οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν το συγκεκριμένο σύνδρομο από ότι οι άνδρες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που βιώνουν το σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς αναρρώνουν μέσα σε εβδομάδες. Οι θάνατοι είναι σπάνιοι. Δεδομένου ότι το σύνδρομο έχει προκληθεί από ένα σοκαριστικό γεγονός, οι άνθρωποι έχουν χαμηλό κίνδυνο να το εμφανίσουν και άλλη φορά.
Κατάθλιψη και πένθος
Τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5 δεν θεωρούν το πένθος ως διαταραχή. Ακόμη τα τυπικά σημάδια του πένθους , όπως η κοινωνική απομόνωση, μπορεί να μιμούνται αυτά της κατάθλιψης.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ πένθους και κατάθλιψης;
- Το πένθος προκαλείται από την απώλεια. Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή.
- Η θλίψη που υπάρχει στο πένθος σχετίζεται με την απώλεια ή τον θάνατο. Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μια γενική αίσθηση αναξιότητας, απελπισίας και έλλειψη ικανοποίησης.
- Τα συμπτώματα του πένθους μπορούν να βελτιωθούν από μόνα τους με τον καιρό. Κάποιος με κατάθλιψη συχνά χρειάζεται θεραπεία για να αναρρώσει.
Παρά τις διαφορές, η κατάθλιψη και το πένθος δεν αλληλεπικαλύπτονται. Αν κάποιος είναι ευάλωτος στην κατάθλιψη, το πένθος μπορεί να του προκαλέσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο. Αν κάποιος έχει ήδη κατάθλιψη, το πένθος μπορεί να παρατείνει ή να επιδεινώσει την κατάσταση. Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο που θρηνεί, ώστε να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί οποιοδήποτε καταθλιπτικό σύμπτωμα.
Αντιλήψεις για το πένθος
Ορισμένες πτυχές του πένθους είναι σχεδόν καθολικές. Στις περισσότερες κουλτούρες υπάρχουν τελετές πένθους μετά το θάνατο. Το κλάμα είναι κοινό, ανεξάρτητα με την καταγωγή του ατόμου. Η διαδικασία του πένθους μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την κουλτούρα ενός ανθρώπου. Οι πολιτισμικές αξίες ίσως να επηρεάζουν ένα άτομο:
Όταν αναλύονται οι συμπεριφορές του πένθους, μετρούν όσο και τα ίδια τα συμπτώματα. Το πένθος που είναι κοινό σε μια κουλτούρα μπορεί να δημιουργεί στίγμα σε μια άλλη. Οι ψυχοθεραπευτές που ασχολούνται με το πένθος έχουν στο μυαλό τους αυτές τις πολιτισμικές διαφορές.
- Η στάση προς τον θάνατο : Σε πολλές κουλτούρες της Δύσης παρατηρείται η άρνηση του θανάτου. Ο θάνατος συχνά εμφανίζεται ως κάτι που πρέπει να καταπολεμηθεί. Σε πολλές κουλτούρες της Ανατολής ο θάνατος είναι μέρος της ζωής. Ο θάνατος αποτελεί μια μετάβαση από ότι τέλος. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που αρνούνται το θάνατο τείνουν να έχουν άγχος γύρω από το θάνατο από ότι οι άνθρωποι με κουλτούρες που αποδέχονται το θάνατο.
- Η μνήμη του νεκρού : Σε κάποιες κουλτούρες το πένθος είναι μια προσπάθεια να ξεχάσουν το θανόντα όσο περισσότερο μπορούν. Ίσως να κάνουν τατουάζ για τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή να κρατάνε τα πράγματά του. Οι τελετουργίες γίνονται για να διακοπεί η σύνδεση με το νεκρό. Σε άλλες κουλτούρες οι άνθρωποι θρηνούν συζητώντας τις αναμνήσεις με τον θανόντα. Σε κάποιες φυλές στη Γκάνα κάνουν περίτεχνες κηδείες που κοστίζουν όσο ένα ετήσιο εισόδημα. Ο θανών τοποθετείται σε περίτεχνα φέρετρα με προσωποποιημένα σύμβολα από τη ζωή του.
- Η έκφραση των συναισθημάτων: Τα κοινωνικά πρότυπα πολλές φορές επιβάλλουν την έκφραση των συναισθημάτων. Μια μελέτη που έγινε σε δύο μουσουλμανικές κοινότητες έδειξε ότι οι πενθούντες στην Αίγυπτο θρηνούσαν για παρατεταμένη χρονική περίοδο. Ένα άτομο ίσως να εκφράζει την αγάπη του για τον θανόντα μέσω της έντονης συγκίνησης. Στο Μπαλί τείνουν να θρηνούν με παθολογικό τρόπο. Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να χαμογελούν μπροστά στους άλλους και να κόβουν τους δεσμούς με τον θανόντα.
Δικαίωμα στο πένθος
Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να πενθήσουν αλλά το πένθος σε κάποιες περιπτώσεις περιορίζεται. Η κοινωνία στιγματίζει έναν άνθρωπο που πενθεί ή αρνείται να αποδεχθεί την απώλεια. Το πένθος μπορεί να περιορίζεται για τους εξής λόγους:
- Η κοινωνία υποτιμά την απώλεια. Η απώλεια ενός κατοικίδιου συχνά προσελκύει λιγότερη συμπόνια από ότι η απώλεια ενός ανθρώπου. Κάποιοι μπορεί να πουν ʺήταν απλά ένα ζώοʺ και να κριτικάρουν το άτομο για τη συναισθηματική του φόρτιση. Οι μελέτες δείχνουν ότι η περίοδος πένθους για την απώλεια ενός κατοικίδιου είναι η ίδια σε διάρκεια με την απώλεια ενός μέλους της οικογένειας.
- Η απώλεια είναι ασαφής. Ένα υιοθετημένο παιδί μπορεί να πενθεί για την απώλεια των βιολογικών του γονέων, ακόμη και αν αυτοί είναι ζωντανοί. Εάν ένα αγαπημένο πρόσωπο έχει άνοια προχωρημένου σταδίου, τα μέλη της οικογένειας ίσως να αισθάνονται ότι το άτομο που ήξεραν έχει χαθεί.
- Η κοινωνία στιγματίζει τις συνθήκες της απώλειας. Η απώλεια ενός εμβρύου αποτελεί θέμα ταμπού. Οι γυναίκες που έχουν βιώσει μια αποβολή ίσως να αισθάνονται ενοχές και ντροπή. Ίσως να αποφεύγουν να συζητούν με άλλους για αυτή την απώλεια για να αποφύγουν να κατηγορηθούν.
- Η κοινωνία δεν αναγνωρίζει τη σχέση ενός ατόμου με τον θανόντα. Ένας συνάδελφος ή ένας φίλος ίσως να θρηνεί ένα άτομο, αλλά δέχεται λιγότερη υποστήριξη από αυτή που θα δεχόταν για την απώλεια ενός μέλους της οικογένειας. Το ίδιο ισχύει και για τους πρώην συζύγους, που ήταν οικογένεια. Στις κοινωνίες με ομοφοβίες, ίσως οι ομοφυλόφιλοι να μην μπορούν να πενθήσουν όπως θα ήθελαν.
- Το άτομο δεν θεωρείται ικανό να πενθήσει. Όταν τα μικρά παιδιά βιώσουν την απώλεια, οι ενήλικες ίσως να παρερμηνεύουν τα σημάδια του πένθους. Ίσως να πιστεύουν ότι ένα παιδί δεν είναι ικανό να κατανοήσει την απώλεια ή να έχει έντονα συναισθήματα για αυτή. Οι άνθρωποι που έχουν γνωστικές διαταραχές ή νοητική υστέρηση ίσως να περιορίζονται στο πένθος.
Το δικαίωμα στο πένθος μπορεί να παρέμβει στη διαδικασία του θρήνου. Αν η κοινωνία δεν αναγνωρίζει την απώλεια, το άτομο ίσως να έχει θέματα αποδοχής. Ίσως να προσπαθεί να καταπιέσει ή να αρνηθεί τα συναισθήματά του. Η ντροπή και η μυστικότητα επιδεινώνουν τα συμπτώματα του πένθους.
Η κοινωνική υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας για την ανάρρωση. Μια κοινωνία μπορεί να στηρίξει συναισθηματικά και οικονομικά τους ευάλωτους ανθρώπους. Οι τελετές πένθους είναι η ευκαιρία για το τελευταίο αντίο. Αν ένα άτομο αναγκαστεί να θρηνήσει μόνο του, ίσως η ανάρρωση του να καθυστερήσει. Αν έχετε χάσει κάποιον ή κάτι ίσως να χρειάζεστε ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να σας βοηθήσει με κάθε μορφή απώλειας, είτε η κοινωνία αποδέχεται το πένθος είτε όχι. Η ψυχοθεραπεία είναι μια ευκαιρία να εξερευνήσετε τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις σας χωρίς κριτική. Κανένας άνθρωπος δεν αξίζει να περνά τη διαδικασία του πένθους μόνος του.
Η διαδικασία ανάρρωσης από το πένθος
Ο καθένας θρηνεί με το δικό του τρόπο και με το δικό του χρόνο. Μερικοί άνθρωποι αναρρώνουν από το πένθος και επανέρχονται στις φυσιολογικές τους δραστηριότητες μέσα σε έξι μήνες, αν και συνεχίζουν να βιώνουν στιγμές θλίψης. Άλλοι ίσως να αισθάνονται καλύτερα μετά από ένα χρόνο.
Κάποιες φορές οι άνθρωποι πενθούν για χρόνια χωρίς να βρίσκουν καν προσωρινή ανακούφιση. Το πένθος μπορεί να είναι μια περίπλοκη διαδικασία όταν συνυπάρχουν και άλλες καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη. Η εξάρτηση ενός ατόμου από το θανόντα μπορεί να προκαλέσει επιπλέον επιπλοκές.
Η διαδικασία του πένθους συχνά περιλαμβάνει δύσκολα και πολύπλοκα συναισθήματα. Η χαρά, η ικανοποίηση και η διασκέδαση δεν έχουν καμιά θέση σε αυτή τη δύσκολη φάση. Η φροντίδα του εαυτού, η ψυχαγωγία και η κοινωνική υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας για την ανάρρωση. Όταν κάποιος αισθάνεται χαρούμενος μια στιγμή δεν σημαίνει ότι έχει τελειώσει με το πένθος.
Το πένθος για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι μια δύσκολη διαδικασία, ειδικά αν η απώλεια οφείλεται σε θάνατο, χωρισμό ή άλλες συνθήκες. Μια από τις δυσκολότερες προκλήσεις είναι η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα με την απουσία του αγαπημένου σας προσώπου. Η προσαρμογή μπορεί να απαιτεί από ένα άτομο να αλλάξει την καθημερινότητά του ή να επαναπροσδιορίσει τα σχέδια του για το μέλλον. Ενώ δημιουργεί μια νέα ζωή, ένα άτομο ίσως να επαναπροσδιορίζει την ταυτότητά του.
Πηγές / σύνδεσμοι:
Psychopedia – Γρηγόρης Βασιλειάδης, M.Sc., Ph.D. – ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής
therapia .gr – Dr. Αριστοτέλης Βάθης – Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής, Ομοιοπαθητικός, Βελονιστής – Βιοχημικός
- exatomikeusitherapy@gmail.com
