Με τον όρο ψυχική λειτουργία στην αναλυτική ψυχολογία εννοείται «μια ορισμένη μορφή ψυχικής δραστηριότητας που παραμένει θεωρητικά η ίδια κάτω από διαφορετικές συνθήκες» και είναι εντελώς ανεξάρτητη από το στιγμιαίο περιεχόμενό της». Από αυτή την άποψη το ουσιαστικό δεν είναι, για παράδειγμα, τι σκέπτεται κανείς, αλλά το γεγονός ότι χρησιμοποιεί τις διανοητικές λειτουργίες του μάλλον παρά τη διαίσθηση, για την κατανόηση και την ανάπτυξη των περιεχομένων που του παρουσιάζονται είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά. Ο Γιουνγκ ασχολείται κυρίως με ένα τρόπο κατανόησης και αφομοίωσης των ψυχικών στοιχείων, άσχετα από τo περιεχόμενό τους. Έτσι η σκέψη είναι η λειτουργία, μέσω της οποίας προσπαθεί κανείς να κατανοήσει τον κόσμο και να προσαρμοστεί χρησιμοποιώντας σκέψεις ή γνωστικές διαδικασίες, δηλαδή λογικά συμπεράσματα. Μέσω της λειτουργίας του συναισθήματος αντιλαμβάνεται το άτομο τον κόσμο με μια εκτίμηση που βασίζεται σε συναισθήματα «ευχάριστης ή δυσάρεστης αποδοχής ή απόρριψης». Οι δύο αυτές λειτουργίες ονομάζονται λογικές, γιατί και οι δύο επεξεργάζονται εκτιμήσεις και κρίσεις. Η σκέψη αξιολογεί μέσω γνωστικών διαδικασιών σε «σωστό-λάθος», ενώ τα συναισθήματα σε «ευχάριστο-δυσάρεστο». Καθοριστικοί παράγοντες της συμπεριφοράς, αυτές οι δύο βασικές στάσεις είναι αμοιβαία αποκλειστικές σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή. Τούτο ση¬μαίνει ότι επικρατεί είτε η μια είτε η άλλη. 

Ο Γιουνγκ ονομάζει τις δύο άλλες λειτουργίες, την αίσθηση και τη διαίσθηση, μη λογικές λειτουργίες, γιατί παρακάμπτουν τον λόγο και δε λειτουργούν με κρίσεις, αλλά με απλές αντιλήψεις που δεν αξιολογούνται, ούτε ερμηνεύονται. Η αίσθηση αντιλαμβάνεται τα πράγματα όπως είναι και όχι διαφορετικά, όντας η αίσθηση της πραγματικότητας. Η διαίσθηση «αντιλαμβάνεται» επίσης, αλλά λιγότερο με το συνειδητό μηχανισμό των αισθήσεων. Ουσιαστικά, λειτουργεί μέσω της ικανότητας για μία ασυνείδητη «εσωτερική αντίληψη» των έμφυτων δυνατοτήτων των πραγμάτων. Ο αισθαντικός τύπος παρατηρεί όλες τις λεπτομέρειες ενός γεγονότος, αλλά αδιαφορεί για τα συμφραζόμενά του (context). Ο διαισθητικός τύπος, από την άλλη, δίνει λίγη προσοχή στις λεπτομέρειες, αλλά δε δυσκολεύεται να διακρίνει το εσωτερικό νόημα του γεγονότος, τις πιθανές επιπτώσεις και επιδράσεις του. Oι δύο αυτές λειτουργίες για τον Γιουνγκ είναι εξίσου αντιθετικές και αμοιβαία αποκλειστικές όσο οι πρώτες δύο, δηλαδή η σκέψη και το συναίσθημα. Δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ταυτόχρονα.

Τούτη η αμοιβαία αποκλειστικότητα συνδέεται με τα γεγονότα, δηλαδή την παρατήρηση και από αυτή την άποψη ο Γιουνγκ φαίνεται εμπειριστής, καθώς η θεωρία του είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης εμπειρίας. Αυτό γίνεται καθαρό στην εξέταση για παράδειγμα, των δύο βασικών λειτουργιών της σκέψης και του συναισθήματος. Είναι και οι δύο «αξιολογικές». Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα, γιατί είναι αδύνατον να εφαρμόσει κάποιος ταυτόχρονα δυο συστήματα μέτρησης στο ίδιο πράγμα.

Εξωστρέφεια – εσωστρέφεια

Ο λειτουργικός τύπος, στον οποίο ανήκει ένα άτομο, αποτελεί ένδειξη του ψυχολογικού χαρακτήρα του, αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Επιπλέον, χρειάζεται καθορισμός της γενικής στάσης του, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο ενεργεί προς την εξωτερική και την εσωτερική εμπειρία. Ο Γιουνγκ διακρίνει δύο τέτοιες στάσεις, την εξωστρέφεια και την εσωστρέφεια, που επηρεάζουν το σύνολο των ψυχικών διαδικασιών. Ο ένας ή ο άλλος από αυτούς τους προσανατολισμούς είναι η διάθεση αντίδρασης που καθορίζει τον τρόπο που ανταποκρινόμαστε στα αντικείμενα του εξωτερικού κι εσωτερικού κόσμου, τη φύση της υποκειμενικής εμπειρίας μας, ακόμη και την αντισταθμιστική δράση του ασυνείδητού μας. Ο Γιουνγκ αποκαλεί αυτή τη διάθεση «κεντρικό πίνακα ελέγχου, από τον οποίο ρυθμίζεται αφενός η εξωτερική συμπεριφορά και διαμορφώνονται αφετέρου συγκεκριμένες εμπειρίες».

Η εξωστρέφεια χαρακτηρίζεται από μια θετική σχέση με το αντικείμενο και η εσωστρέφεια από μια αρνητική. Όσον αφορά στον τρόπο προσαρμογής και αντίδρασης, ο εξωστρεφής προσανατολίζεται κυρίως από τους εξωτερικούς, συλλογικούς κανόνες,το πνεύμα της εποχής του, κ.λπ. Η στάση του εσωστρεφούς καθορίζεται κυρίως από υποκειμενικούς παράγοντες και συχνά προσαρμόζεται ελάχιστα στο περιβάλλον του. Ο εξωστρεφής «σκέπτεται, αισθάνεται και ενεργεί σε σχέση με το αντικείμενο». Μετατοπίζει το ενδιαφέρον του από το υποκείμενο στο αντικείμενο και προσανατολίζεται κυρίως από τον κόσμο που βρίσκεται έξω από τον εαυτό του. Για τον εσωστρεφή το υποκείμενο είναι βάση προσανατολισμού, ενώ το αντικείμενο παίζει συνήθως δευτερεύοντα και έμμεσο ρόλο. Η πρώτη κίνησή του, σε κάθε κατάσταση που αντιμετωπίζει, είναι να στρέφεται προς τα μέσα και μόνο τότε εμφανίζεται και αναπτύσσεται βαθμιαία η πραγματική αντίδρασή του.