Μεταπηδήστε στο περιεχόμενο

Ενοχές

Όρια

Που οφείλονται οι ενοχές;

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε μάθει να νιώθουμε ενοχές από την παιδική μας ηλικία. Η οικογένεια, οι φίλοι, η κοινωνία και η θρησκεία συνειδητά ή ασυνείδητα μας εκπαιδεύουν να νιώθουμε ένοχοι για συγκεκριμένους τρόπους σκέψης ή συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, σαν παιδιά μας υπενθύμιζαν συνεχώς την κακή μας συμπεριφορά και όταν κάναμε κάτι λάθος, οι γονείς ή οι δάσκαλοι μας έλεγαν πόσο τους απογοητεύσαμε.

Ο σκοπός αυτής της ενοχής που επιβαλλόταν από το εξωτερικό περιβάλλον ήταν να αλλάξει τη συμπεριφορά μας, κάνοντάς μας να νιώθουμε κακοί για ότι κάναμε. Όταν νιώθαμε αρκετά ένοχοι τότε κάναμε αυτό που μας ζητούσε ο γονιός ή ο δάσκαλος, ώστε να ξεφύγουμε από την ενοχή και να κερδίσουμε πάλι την έγκρισή τους.

Η ενοχή λοιπόν είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κάποιον για να χειριστεί τη συμπεριφορά κάποιου άλλου και συνδέεται στενά με την ανάγκη για έγκριση από το εξωτερικό περιβάλλον.

Γιατί είναι αποτελεσματική η ενοχή;

Τα περισσότερα παιδιά έμαθαν να αναζητούν έγκριση από τους γονείς τους για όσα έλεγαν ή έκαναν. Όταν κάναμε κάτι «καλό», οι γονείς μας έδιναν έπαινο και αποδοχή. Όταν κάναμε κάτι «κακό», ο έπαινος αντικαθιστώνταν από αποδοκιμασία. Αφού όλα τα παιδιά επιθυμούν να πάρουν αγάπη και αποδοχή από τους γονείς τους, θα προσπαθήσουν πολύ για να έχουν την γονική έγκριση.

Το αποτέλεσμα αυτού ωστόσο, είναι ότι με το χρόνο, «ρυθμιζόμαστε» τελικά έτσι ώστε να αναζητούμε την έγκριση των άλλων για όσα λέμε και κάνουμε. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε ότι προκειμένου να έχουμε την έγκριση των άλλων, πρέπει να κάνουμε πράγματα που εκείνοι τα εγκρίνουν ώστε να εγκρίνουν εμάς τους ίδιους. Για παράδειγμα, έχετε ποτέ αγοράσει ένα ρούχο ή κάποιο αντικείμενο και σας απασχολεί τι θα σκεφτούν οι άλλοι όταν σας δουν μ’ αυτό; Αν ναι, τότε η συμπεριφορά σας (αυτό που αποφασίσατε να αγοράσετε) επηρεάστηκε από την ανάγκη σας για εξωτερική έγκριση.

 

Μετατραυματικό Stress

Πως ενεργοποιείται η ανάγκη για εξωτερική έγκριση;

Όταν κάνεις ή λες κάτι που οι άλλοι θεωρούν μη αποδεκτό, ενεργοποιείται μια βαθιά ριζωμένη ανάγκη για εξωτερική αποδοχή που έμαθες να αναζητάς ως παιδί. Ακόμη κι αν το άτομο που αποδοκίμασε τις πράξεις σου δεν είναι ο γονιός σου, αυτή και μόνη η αποδοκιμασία πυροδοτεί αυτόματα μια επιθυμία να ξανακερδίσεις την έγκριση. Έτσι, προκειμένου να αποφύγουμε την αποδοκιμασία, οι περισσότεροι από μας (μέσω της «ρύθμισης» της παιδικής ηλικίας) θα συμφωνούμε με ότι είναι ευρέως αποδεκτό. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε παρόμοιες απόψεις με τους φίλους μας, παρόμοια γούστα στη μόδα, ακόμη και παρόμοιες συμπεριφορές. Το με ποιόν επιλέγεις να συμμορφωθείς (να εναρμονιστείς), εξαρτάται από το ποιόν θεωρείς σημαντικό στη ζωή σου. Συνήθως είναι η οικογένειά σου, στενοί φίλοι, ηθοποιοί, τραγουδιστές, αθλητές και συνάδελφοι στη δουλειά. Προκειμένου να είσαι αποδεκτός απ’ αυτούς, ουσιαστικά γίνεσαι όπως αυτοί, κάνοντας πράγματα που θα εγκρίνουν.

Αποδοκιμασία

Η ενοχή είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που βιώνεις όταν κάνεις κάτι που ξέρεις ότι θα αποδοκιμάσουν αυτοί που είναι σημαντικοί για σένα. Είναι ένα παρα-προϊόν των πράξεών σου που έρχονται σε σύγκρουση είτε με τον δικό σου ηθικό κώδικα ή με έναν ηθικό κώδικα που έχει επιβληθεί εξωτερικά. Για παράδειγμα, δεν θέλεις να φας γλυκό γιατί θα παχύνεις και αν είσαι παχύς, οι άλλοι δε θα σε βρίσκουν ελκυστικό (εξωτερικός κώδικας). Παρόλ’ αυτά αποφασίζεις να φας το γλυκό γιατί σου αρέσει να τρως γλυκά (εσωτερικός κώδικας), αλλά μετά νιώθεις ενοχή που το έφαγες.

Σ’ αυτό το παράδειγμα, η πράξη σου (να φας το γλυκό) ήρθε σε σύγκρουση με έναν εξωτερικά επιβεβλημένο ηθικό κώδικα, ότι δηλαδή, αν φας γλυκό θα παχύνεις, που σημαίνει ότι οι άλλοι δεν θα σε θεωρούν ελκυστικό. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ήταν αισθήματα ενοχής, γιατί έκανες κάτι για το οποίο πιστεύεις ότι οι άλλοι θα σε αποδοκιμάσουν (δηλ. δε θα σε βρίσκουν ελκυστικό). Παρότι αυτή η ενοχή μπορεί να σε εμποδίσει να φας κι άλλο γλυκό σύντομα, είναι απίθανο να σε εμποδίσει να φας κι άλλο γλυκό στο μέλλον.

Όπως βλέπουμε, η ενοχή είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος επηρεασμού της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, αφού ενεργοποιεί την φυσική παιδική μας ανάγκη να μας εγκρίνουν οι άλλοι. Αν θέλουμε πολύ την έγκριση κάποιου, θα αλλάξουμε την εμφάνισή μας, τον τρόπο που φερόμαστε ή ακόμα και τον τρόπο που σκεφτόμαστε!

Η ενοχή μας ενθαρρύνει να αλλάζουμε τη συμπεριφορά μας, ενεργοποιώντας μια άλλη ανθρώπινη τάση: την επιθυμία να αποφύγουμε τον πόνο και να βιώσουμε ευχαρίστηση. Όταν συμμορφωνόμαστε με τους άλλους, μπορούμε να αποφύγουμε τον πόνο που μας προκαλεί η ενοχή.

Μετατραυματικό Stress

Το να νιώθεις ενοχή σημαίνει ότι νοιάζεσαι;

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μάθει να συσχετίζουν την ενοχή με το ενδιαφέρον. Ότι δηλαδή, όταν νιώθεις ένοχος για κάτι, αυτό σημαίνει πως νοιάζεσαι γι’ αυτό και όταν δε νιώθεις ενοχή, αυτό σημαίνει ότι δε νοιάζεσαι και άρα είσαι «κακό άτομο». Σύμφωνα μ’ αυτό το σκεπτικό, για να γίνεις «καλός άνθρωπος», πρέπει να δείχνεις ότι ενδιαφέρεσαι, νιώθοντας ενοχές και να το αποδεικνύεις δείχνοντας συμμόρφωση προς τις ανάγκες και επιθυμίες του περιβάλλοντός σου.

Στην πραγματικότητα, το να μη νιώθεις ενοχή για κάτι, δεν σημαίνει πως δε νοιάζεσαι γι’ αυτό, αφού απλά επιλέγεις να ζήσεις σύμφωνα με το δικό σου ηθικό κώδικα (αυτό που πιστεύεις εσύ ότι είναι καλό και σωστό) παρά σύμφωνα με έναν εξωτερικά επιβεβλημένο ηθικό κώδικα (αυτό που η κοινωνία, οι φίλοι και η οικογένεια πιστεύει ότι είναι καλό και σωστό). Οπότε για να ξεπεράσεις την ενοχή, χρειάζεται να υποστηρίζεις τις απόψεις σου, τις επιθυμίες και τις ανάγκες σου χωρίς να επηρεάζεσαι από το τι πιστεύουν οι άλλοι.

Πως μπορούμε να ξεπεράσουμε τις ενοχές;

Κάποιες φορές είναι θεμιτό και αναμενόμενο να νιώθεις ενοχές, επειδή, για παράδειγμα, έβλαψες σκόπιμα κάποιον ή διέπραξες κάποιο ποινικό αδίκημα. Αν όμως είσαι σαν τους περισσότερους ανθρώπους, που νιώθουν ένοχοι εξαιτίας όλων αυτών των «πρέπει» που δεν διεκπεραίωσαν, τότε αυτό είναι όχι μόνο κακό για την ψυχική και σωματική σου υγεία αλλά και άδικο για σένα.

Πως μπορείς να αποβάλλεις αυτή την ενοχή:

● Μάθε να συγχωρείς τον εαυτό σου. Κάνε ένα κατάλογο με τα πράγματα για τα οποία νιώθεις ένοχος. Μπορεί να είναι κάποια βλακεία που είπες πρόσφατα, μια σκληρή συμπεριφορά προς έναν συνομήλικο στην παιδική σου ηλικία ή κάποια κακιά συνήθεια που έβλαψε τη σχέση σου μ’ ένα αγαπημένο πρόσωπο. Μετά ρώτησε τον εαυτό σου, «Πως μπορώ να συγχωρέσω τον εαυτό μου και να το ξεχάσω;» Ίσως γράφοντας ένα γράμμα, κουβεντιάζοντάς το, κάνοντας μια δωρεά για φιλανθρωπικό σκοπό ή κάνοντας μια δέσμευση για κάποια προσωπική αλλαγή. Συχνά, το μόνο που χρειάζεται είναι να πεις «συγνώμη». Μετά κάνε ότι χρειάζεται ώστε να συγχωρήσεις ειλικρινά και τελεσίδικα τον εαυτό σου. Αυτό μπορεί να επιφέρει μεγάλη απελευθέρωση.

Όρισε μια περίσταση όπου «θα απαγορεύεται να νιώθεις ενοχές», π.χ. όποτε πηγαίνεις διακοπές ή όποτε κάνεις κάτι μόνο για τον εαυτό σου. Συχνά οι γυναίκες δεν ανακουφίζονται από το άγχος όταν είναι σε διακοπές, όταν κάνουν διάλλειμα ή άλλες χαλαρωτικές δραστηριότητες, γιατί νιώθουν τύψεις που δεν κάνουν πιο παραγωγικά πράγματα. Πες στον εαυτό σου ότι κάνεις ένα διάλλειμα για συγκεκριμένο λόγο, π.χ. για να μειώσεις το άγχος, να βελτιώσεις την υγεία σου κοκ., οπότε δεν επιτρέπεται να νιώθεις ενοχές. Μόλις αντιληφθείς τον εαυτό σου να λέει «θα ‘πρεπε να …», θύμισέ του τον απαγορευτικό κανόνα που έχεις θέσει. Καλό είναι να ενημερώσεις και την παρέα με την οποία θα βρίσκεσαι για τον κανόνα αυτό.

● Διερεύνησε για ποιο ακριβώς πράγμα νιώθεις ενοχή. Αν, για παράδειγμα, νιώθεις ενοχή γιατί δεν πρόσφερες τη βοήθειά σου σε κάποιον που τη χρειαζόταν, η ενοχή σου οφείλεται στο ότι δεν έχεις διαθέσιμο χρόνο να το κάνεις ή στο ότι δεν συμπαθείς αυτό το άτομο; Ή μήπως θα’ θελες να βοηθήσεις αλλά όχι με τον τρόπο που σου ζήτησε εκείνος; Εξέτασε τι είναι αυτό που κινητοποιεί την ενοχή.

● Χρειάζεται να αναγνωρίσεις ότι το να νιώθεις ενοχή δεν σημαίνει πάντα ότι αυτό που έκανες ήταν λάθος. Αν για παράδειγμα, νιώθεις ενοχή γιατί προτίμησες να χαλαρώσεις με ένα βιβλίο αντί να συναντήσεις τη φίλη σου που έχει πάντα κάποιο πρόβλημα, αυτό σημαίνει ότι μαθαίνεις να βάζεις όρια και να παίρνεις χρόνο για σένα. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί με σιγουριά να παραδεχτείς ότι έκανες τη σωστή επιλογή.

● Αν πράγματι έκανες κάτι που ήταν λάθος, διόρθωσέ το –αν είναι εφικτό– αντί να νιώθεις ενοχές γι’ αυτό.

Δεσμεύσου να λες ΟΧΙ τουλάχιστον μία φορά τη μέρα. Δεν επιτρέπονται ενοχές γι’ αυτό.

● Κράτα ένα ημερολόγιο ενοχών. Κάθε φορά που νιώθεις ενοχή για κάτι, κατέγραψέ το στο ημερολόγιο σου, σημειώνοντας την ημερομηνία, την ώρα και για ποιο πράγμα νιώθεις ενοχή. Κάθε 15 μέρες, διάβασε ξανά τις παλαιότερες εγγραφές για να βρεις για ποια πράγματα έχεις συνήθως ενοχή. Αυτό θα σε βοηθήσει να βρεις την προέλευση των ενοχών σου και να τη διαχειριστείς καλύτερα.

● Σταμάτησε να σκέφτεσαι πράγματα που έχεις ήδη κάνει και δεν μπορείς να αλλάξεις. Εστιάσου στο παρόν – στο τι μπορείς να κάνεις σήμερα για να καλυτερεύσεις τη ζωή σου και το περιβάλλον σου.

● Μίλησε με κάποιον που θυμάται το περιστατικό για το οποίο νιώθεις ενοχές. Συχνά οι αναμνήσεις μας δεν είναι απόλυτα ακριβείς. Η ενοχή μπορεί να προέρχεται από κάτι που δεν έγινε πραγματικά έτσι όπως το θυμάσαι.

● Φτιάξε μια λίστα με 10 πράγματα που σ’ αρέσουν στον εαυτό σου. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πολύ επικριτικοί με τον εαυτό τους, χωρίς να αναγνωρίζουν τα καλά τους στοιχεία, τις επιτυχίες, τις σωστές επιλογές. Η ενοχή δεν είναι τόσο παρούσα στους ανθρώπους που νιώθουν χαρούμενοι και ασφαλείς μ’ αυτό που είναι. Κράτησε αυτή τη λίστα κάπου που μπορείς να έχεις άμεση πρόσβαση οποτεδήποτε και κοίταζέ την όποτε νιώθεις ενοχές για το τι έπρεπε ή δεν έπρεπε να κάνεις.

● Αποδέξου ότι πάντα κάνεις ότι καλύτερο μπορείς, τίποτα περισσότερο. Έτσι λοιπόν,ίσως σαν μητέρα δεν έπαιξες πολύ με τα παιδιά σου αλλά τα έβγαζες βόλτες, τα πήγες σε μουσεία και πάρκα. Ίσως δεν έκανες εκπλήξεις στον σύντροφό σου με ρομαντικές χειρονομίες και δώρα αλλά είσαι εκεί γι’ αυτόν, τον ακούς, τον βοηθάς και τον υποστηρίζεις άνευ όρων.

● Φτιάξε μια πινακίδα με τον τίτλο «Το αξίζω» και κρέμασέ την πάνω απ’ το γραφείο σου. Την επόμενη φορά που θα νιώσεις ένοχος για την επιτυχία σου ή σκεφτείς ότι δεν την αξίζεις, κοίταξε την πινακίδα και επανέλαβε τη φράση της 15 φορές.

● Είναι παράλογο να νιώθεις ενοχή για όλα τα κακώς κείμενα του κόσμου. Σαν άνθρωποι, το καθήκον μας είναι να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε, στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας × τίποτα περισσότερο απ’ αυτό.

 Αποδέξου ότι είναι θεμιτό και απαραίτητο να φροντίζεις τον εαυτό σου.

● Διερωτήσου, «Δε θα ήταν άσκοπο να νιώθει ενοχή κάποιος άλλος για κάτι που ταλαιπωρεί εμένα?» «Θα συγχωρούσα κάποιον επειδή έκανε αυτό που έκανα κι εγώ ή δεν έκανε αυτό που δεν έκανα κι εγώ?» Αν ναι, τότε κάνε για τον εαυτό σου αυτό που θα έκανες και για τους άλλους.

● Μην επιτρέπεις στους άλλους να σου δημιουργούν ενοχή. Οι μητέρες έχουν μια τρομερή ικανότητα να κάνουν τα παιδιά τους να νιώθουν ενοχή – ακόμα κι αν το παιδί είναι 60 ετών. Κάποιοι σύντροφοι, αφεντικά, παιδιά και θρησκευτικοί ηγέτες είναι επίσης ειδικοί στο να κάνουν τους άλλους να νιώθουν άσχημα για κάτι που είπαν ή έκαναν. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν έχουν δικαίωμα να το κάνουν και εμείς δεν έχουμε υποχρέωση να ακούμε τέτοια πράγματα. Μόνο στον εαυτό μας λογοδοτούμε για τις πράξεις μας. Με την προϋπόθεση ότι δεν έχεις παραβιάσει το νόμο ή μια επίσημη υπόσχεση, μόνο εσύ έχεις δικαίωμα να κρίνεις αν έκανες κάτι κακό. Ένα αγαπημένο πρόσωπο μπορεί φυσικά να σου πει αν τον πλήγωσε κάτι που έκανες, αλλά δεν έχει δικαίωμα να σου πει ποια θα ‘πρεπε να ‘ναι η αντίδρασή σου.

● Αναρωτήσου, «γιατί θέλεις να ζεις με ενοχή;» Δεν εξυπηρετεί σε τίποτα παρά μόνο στο να σε κάνει δυστυχή. Παρατήρησε τον τρόπο με τον οποίο το μυαλό σου γίνεται πραγματικός εχθρός σου με το να ενισχύει συνεχώς συναισθήματα ενοχής για πράγματα που έκανες στο παρελθόν.

● Μπορείς να χρησιμοποιείς τα λάθη σου για να ωριμάσεις. Αντί να νιώθεις ενοχές για κάποιο λάθος που έκανες, μπορείς να αξιοποιήσεις την εμπειρία σαν μια ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη.

● Μήπως κουβαλάς ενοχή ή ντροπή από την παιδική σου ηλικία, η οποία παραμορφώνει τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα σήμερα; Αν έχεις πολύ υψηλά στάνταρντ, χρειάζεται να μαλακώσεις τον «εσωτερικό σου κριτή» και να χαμηλώσεις τα στάνταρντ σου.

● Μην αναλαμβάνεις κάποια ευθύνη αν δεν είσαι σίγουρος ότι είναι δική σου. Για παράδειγμα, αν αναλαμβάνεις την ευθύνη αυτών που υποφέρουν, ανεξάρτητα από το αν έχεις εσύ κάποια συμμετοχή σ’ αυτό, τότε σίγουρα θα βιώνεις τρομακτικές ενοχές.

● Η ενοχή είναι ένα μέσο ελέγχου. Κάποιοι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να σε εκμεταλλευτούν, κάνοντάς σε να πιστεύεις ότι εσύ φταις που εκείνοι υποφέρουν και έτσι θα μπορούν να σε ελέγχουν. Η αυτογνωσία θα σε βοηθήσει αφενός να νιώθεις καλύτερα αλλά και να προστατεύεις τον εαυτό σου απ’ όσους θα προσπαθήσουν να σ’ εκμεταλλευτούν.

● Είναι σκόπιμο ο καθένας μας να εντοπίσει ποιός είναι ο προσωπικός του ηθικός κώδικας αναφορικά με το τι είναι καλό και σωστό και να επιδιώξει να ζήσει τη ζωή του σύμφωνα μ’ αυτόν, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι άλλοι. Να υποστηρίζουμε τις απόψεις μας, τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Έτσι, αυτοί που μας πλησιάζουν θα μας έχουν επιλέξει γι’ αυτό που πραγματικά είμαστε και εμείς θα μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας.

Πηγή:
Παναγιώτα Δ. Κυπραίου
Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων,
www.psychotherapeia.net.gr

Κατερίνα Γαστεράτου
Ψυχολόγος (ΜΑ) - Ψυχοθεραπεύτρια

Κλείστε ένα Ραντεβού

Προγραμματίστε ένα Ραντεβού. Επιλέξτε Ημερομηνία και ώρα που σας εξυπηρετεί καλύτερα. Δώστε τα σωστά σοιχεία στην φόρμα και θα σας ειδοποιήσουμε άμεσα για επιβεβαίωση και επικύρωση του ραντεβού σας.

Κλείστε ένα Ραντεβού

Προγραμματίστε ένα Ραντεβού. Επιλέξτε Ημερομηνία και ώρα που σας εξυπηρετεί καλύτερα. Δώστε τα σωστά σοιχεία στην φόρμα και θα σας ειδοποιήσουμε άμεσα για επιβεβαίωση και επικύρωση του ραντεβού σας.
Πατήστε οπουδήποτε στην εικόνα...