Άνιμα και Άνιμους…

Η Πορεία Εξατομίκευσης

Σύμφωνα με τον Κ. Γκ. Γιουνγκ η ψυχή μπορεί να συγκριθεί με μια σφαίρα. Η σφαίρα αυτή διαθέτει μια μικρή φωτεινή ζώνη που αντιπροσωπεύει τη συνειδητή γνώση και στο κέντρο της βρίσκεται το Εγώ. Ο άνθρωπος έχει συνειδητή γνώση μόνον όσων βρίσκονται στην περιοχή αυτή.

Όλα όσα συνιστούν αυτό που εμείς εκλαμβάνουμε ως εγώ, δεν είναι παρα ένα πολύ μικρό τμήμα της ψυχής.Το πραγματικό ρυθμιστικό κέντρο της ύπαρξης σύμφωνα με τον Γιουνγκ αποτελεί αυτό που ονόμασε Εαυτό, δηλαδή ο πυρήνας και συγχρόνως η ολότητα της σφαίρας που εμείς αποτελούμε. Μια τέτοια σκέψη είναι αντίθετη στην λογική, καθώς δεν έχουμε συνηθίσει να δεχόμαστε ως πραγματικά δεδομένα όσα βρίσκονται πέρα απο την αντίληψη του νου και στη συγκεκριμένη περίπτωση η εναντίωση είναι ακομα πιο μεγαλύτερη, καθώς μιλάμε για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη και την επανοριοθέτηση αυτών που με κόπο έχουμε καθορίσει ως Εγώ. Τον Εαυτό μπορούμε να τον θεωρήσουμε ως οργανωτικό κέντρο απ’ όπου προέρχεται κάθε ρυθμιστική ενέργεια του ψυχικού μας συστήματος, καθώς και ως οργανωτή και πηγή των ονειρικών εικόνων. Οι εικόνες αυτές στο σύνολο τους μοιάζουν να υπακούν σε μια διάταξη, σε ένα σχέδιο το οποίο ολοκληρώνεται με το τέλος της ζωής του ανθρώπου. Η κρυφή και κατευθυντήρια τάση της πορείας της ονειρικής μας ζωής που προέρχεται απ’ τον Εαυτό είναι σα να γεννά μια διαδικασία αργής ψυχικής ανάπτυξης, σχεδόν αόρατη, την πορεία προς την εξατομίκευση.

Η διαδικασία της εξατομίκευσης είναι η ίδια η επίγνωση της ύπαρξης του Εαυτού, η σταδιακή σύνδεση μαζί του και η υπακοή στις υποδείξεις του, οι οποίες γίνονται αντιληπτές μέσα από τα όνειρα. Η υπακοή αυτή σημαίνει ότι το Εγώ στην καθημερινή του ζωή γίνεται εργαλείο του Εαυτού και επιλέγει και δρα με βάση τις επιθυμίες Του. Οι επιθυμίες αυτές είναι πολύ συγκεκριμένες, καθώς για τον Γιουνγκ ο Εαυτός έχει να εκπληρώσει ένα σκοπό όσο το άτομο είναι «εν ζωή». Η ψυχική λοιπόν ανάπτυξη που προκύπτει από τη σύνδεση με τον Εαυτό και η σταδιακή επίγνωση και πραγμάτωση του συγκεκριμένου Σκοπού του, συνιστούν την πορεία προς την εξατομίκευση. Η πορεία αυτή για τον Γιουνγκ έχει κάποια στάδια, απ’ τα οποια το άτομο είναι υποχρεωμένο να περάσει.

Φαίνεται οτι η εναρμόνιση του συνειδητού με το εσωτερικό του κέντρο γεννιέται κατα κανόνα από ένα τραύμα που δέχεται η προσωπικότητα και απ’ τον πόνο που το συνοδεύει. Ο πόνος αυτός είναι ένα είδος καλέσματος στο οποίο το Εγώ αμύνεται και προβάλλει την αιτία της στέρησης και του πόνου σε κάποιο εξωτερικό αντικείμενο. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι αναποτελεσματικό και μέσα από τη συνεχή επανάληψη το άτομο αρχίζει να καταλαβαίνει ότι μόνο μια στάση μπορεί να φέρει αποτέλεσμα. Η στάση αυτή δεν είναι άλλη απ’ τη στροφή προς τα σκοτάδια που το κυκλώνουν, προσπαθώντας να ανακαλύψει τον κρυφό του σκοπό και τη φύση των απαιτήσεών τους. Η απόφαση αυτή είναι σαν μια βουτιά στο κενό ή καλύτερα βουτιά στο ασυνείδητο.

Η πρώτη ανακάλυψη του ατόμου με την είσοδο του στο ασυνείδητο είναι η σκιά. Η σκιά αποτελείται από άγνωστες ή ελάχιστα γνωστές ιδιότητες του Εγώ που είναι κομμάτι απο τις προσωπικές πλευρές της ψυχής και θα μπορούσαν και αυτές να είναι συνειδητές. Στη σκιά το άτομο ανακαλύπτει πολλές φορές ελαττώματα αλλά και θετικά στοιχεία που δε γνώριζε οτι διαθέτει. Η σκιά περιέχει κατά κανόνα αξίες που είναι απαραίτητες στη συνείδηση αλλά με τέτοια μορφή που είναι δύσκολο στο άτομο να τις ενσωματώσει στην ζωή του.Η πραγματικότητα αυτή οδηγεί, λοιπόν, σε μια «έντιμη» εξέταση του εαυτού και μια αναδιοργάνωση της ζωής μας. Κάτι τέτοιο βέβαια δε γίνεται πάντα, καθώς απαιτείται μεγάλο θάρρος για την αναγνώριση των πιο σκοτεινών μας κομματιών. Η σκιά στα όνειρα συχνά προσωποποιείται με άτομα ομόφυλα με τον ονειρεύομενο. Στην πορεία προς την εξατομίκευση, όμως, το άτομο συναντά στα όνειρα του άτομα του αντίθετου φύλου.Τα άτομα αυτά είναι η προσωποποίηση του αρσενικού και του θηλύκου στοιχείου, της anima και του animus.

Σύμφωνα με τον Γιουνγκ κάθε άνδρας διαθέτει μέσα του το θηλυκό στοιχείο (anima) και κάθε γυναίκα το αρσενικό, (animus).O ρόλος της anima και του animus είναι αυτός του οδηγού, του μεσάζοντα ανάμεσα στο Εγώ και τον εσωτερικό κόσμο, τον Εαυτό. Το θηλυκό στοιχείο προσωποποιεί όλες τις θηλυκές ψυχολογικές τάσεις της ψυχής ενός άνδρα, όπως είναι η ευαισθησία προς την άλογη πλευρά, το αίσθημα της φύσης, οι προφητικές διαισθήσεις και οι σχέσεις με το ασυνείδητο. Ο animus και η anima, όπως και η σκιά, διαθέτουν μια θετική και μια αρνητική ταση. Οι τάσεις αυτές προέρχονται κατα κανόνα απ’ τη σχέση του ατόμου με τον γονέα του αντίθετου φύλου. Για παράδειγμα, αν ο άνδρας έχει το αίσθημα πως η μητέρα του είχε πάνω του αρνητική επίδραση, το θηλυκό πνεύμα θα εκφραστεί μέσα από την ανασφάλεια, τα άγχη, την οξυθυμία και την αβεβαιότητα. Παρόλα αυτά, αν οι τάσεις ξεπεραστούν, τότε η anima μπορεί πραγματικά να δώσει πρόσβαση στο βαθύτερο είναι. Για τον Γιουνγκ με την αποκάλυψη της θετικής λειτουργίας της anima η όλη διαδικασία διέρχεται μέσα από τέσσερα στάδια εξέλιξης.Το πρώτο αντιπροσωπεύει σχέσεις καθαρά βιολογικές και ενστικτώδεις. Το δεύτερο προσωποποιεί το ρομαντικό και αισθητικό επίπεδο, που ωστόσο χαρακτηρίζεται ακόμη από σεξουαλικά στοιχεια. Το τρίτο αντιπροσωπεύει την αγάπη που φτάνει στο ύψος της πνευματικής αφοσίωσης και το τέταρτο είναι η ιδια η σοφία.

Η αρσενική προσωποποίηση της ψυχής, ο animus, μπορεί επίσης για μια γυναίκα να εκδηλωθεί με αρνητικό τρόπο. Για παράδειγμα, μπορεί να παρουσιαστεί στους μύθους, τα παραμύθια και τα όνειρα ως δαίμονας του θανάτου, κλέφτης ή φονιάς.Η υπερπήδηση των αρνητικών τάσεων κάθε φύσης οδηγεί επίσης τον animus να διέλθει απο τέσσερα στάδια εξέλιξης. Στην αρχή παρουσιάζεται ως προσωποποίηση της απλής φυσικής δύναμης, στη συνέχεια παίρνει το πνεύμα της πρωτοβουλίας και την ικανότητα της οργανωτικής ενέργειας. Στο τρίτο στάδιο ο animus γίνεται ο «λόγος» και συχνά παρουσιάζεται στα όνειρα ως καθηγητής ή ιερέας. Στο τέταρτο στάδιο ο animus ειναι η ενσάρκωση της σκέψης, που όπως και η anima, εδώ γίνεται μεταβιβαστής της εσωτερικής ύπαρξης, του Εαυτού, του Ουράνιου Ανθρώπου.

Αφού, λοιπόν, ο άνθρωπος αγωνιστεί επίμονα με τον animus ή την anima, το ασυνείδητο αλλάζει όψη και παρουσιάζεται με καινούρια, συμβολική μορφή που αντιπροσωπεύει τον Εαυτό, τον πιο βαθύ πυρήνα της ύπαρξης.Στα όνειρα μιας γυναίκας μπορεί να να προσωποποιηθεί από μια ιέρεια ή μάγισσα και στα όνειρα ενος άντρα ως ιεροφάντης ή γερο σοφός. Σ’ αυτό το στάδιο όπου ο Εαυτός πλημμυριζει το Εγώ, τη συνείδηση, είναι πιθανόν να εκδηλωθεί με την παρουσία ενος τεράστιου ανθρώπου που αγκαλιάζει και περικλείει όλο τον κόσμο.

Για τον Γιουνγκ η μορφή αυτή του Κοσμικού Ανθρώπου παρουσιάζεται με συμβολικό τρόπο σε όλους τους πολιτισμούς και τις θρησκείες. Ειναι ο Αδάμ, ο πέρσης Γκαϊομάρτ, ο ινδός Πουρούσα, ο Μεγάλος ¶νθρωπος των Νασκαπί, ο Αδάμ Κάδμος των Καββαλιστών. Ο Κοσμικός αυτός άνθρωπος ειναι ο ίδιος ο σκοπός της δημιουργίας και αποκαλύπτεται όταν το Εγώ διαλύεται μεσα στον Εαυτό, που είναι ο σκοπός της πορείας της εξατομίκευσης. Η εξατομίκευση, λοιπόν, για τον Γιουνγκ ειναι μια πραγματική αλχημιστική μετουσίωση της φύσης του ανθρώπου, είναι η επίγνωση της ψυχής πως μόνο αν αποδεχτεί τις ταλαιπωρίες και τις δοκιμασίες, θα μεταμορφωθεί σε καθρέφτη, πάνω στον οποίο θα αντικατοπτρισθούν οι θεϊκές δυνάμεις του Εαυτού, δηλαδή ο Κοσμικός Αρχετυπικός Άνθρωπος.

Η ιδέα, όμως, ενός εσωτερικού ανθρώπου που χρησιμοποιεί την αισθητηριακή αντίληψη ως όργανο απόκτησης εμπειρίας ενυπάρχει σε κάθε μυστικιστικό και φιλοσοφικό σύστημα.Η πορεία προς την εξατομίκευση ειναι αυτό που ονομάζεται βάδισμα στην ατραπό και η ατραπός οδηγεί πίσω στην πνευματική Πηγή, απ’ την οποία προήλθε τούτο το ιερό κομμάτι της ύπαρξης. Ένα παράδειγμα βρίσκουμε στην καββαλιστική φιλοσοφία, καθώς αυτό που ονομάζει ο Γιουνγκ Εαυτό ταυτίζεται με το Νεσαμάχ, το αληθινό εγώ, το οποίο υπερβαίνει και συνάμα περικλείει το Νεφές, το πλήθος δηλαδή των επιθυμιών και των ενστίκτων και το Ρουάχ, το οποίο είναι η προσωπικότητα, το Εγώ του Γιουνγκ, που γνωρίζουμε και αντιλαμβανόμαστε ως εαυτό.

Η πλήρης σύνδεση της παρούσας ανάλυσης σε ψυχολογικό επίπεδο για τη λειτουργία του Εγώ βρίσκει μια πλήρη αντιστοιχία στον καββαλιστικό συμβολισμό, κάτι που ενδεχομένως εξετάσουμε σε ένα επόμενο άρθρο. Ωστόσο, θα εντοπιστούμε προς το παρόν σε κάποιες βασικές αλήθειες. Η ανακάλυψη του Εαυτού, η πορεία προς την εξατομίκευση, η συμφιλίωση με τον animus ή την anima, η μάχη με τη σκια ως την τελική απορρόφησή της είναι μια διαδικασία δύσκολη και αφεαυτής επώδυνη. Η ίδια η αίσθηση της οδύνης, ωστόσο, είναι μια θυμαπάτη αυτολύπησης που προκύπτει από τη χωριστική εικόνα που έχουμε για τον κόσμο μας. Μοναδικός μας σύμμαχος, λοιπόν, στην πορεία της εξατομίκευσης και τους άθλους που έχουμε να επιτελέσουμε ως προσωπικότητες μέχρι την απορρόφησή μας από τον Εαυτό είναι το χαμόγελο του Βούδα. Με άλλα λόγια, η αντίληψη της ενότητας των κόσμων, το σπάσιμο των φραγμάτων και των ορίων και η συνειδητοποίηση πως στην αφαίρεση και την ενότητα κρύβεται το μυστικό για την αποκάλυψη του Πνευματικού Σπινθήρα που ορίζει την ύπαρξή μας.

—————————-

Πριν, όμως προχωρήσουμε παρακάτω είναι απαραίτητο να κάνουμε μια διάκριση ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα.Μέχρι τώρα μιλήσαμε γενικά για τον άνθρωπο, εννοώντας και τον άντρα και τη γυναίκα γιατί το κάθε φύλο έχει μια «περσόνα» και μια «σκιά», με τη μόνη διαφορά ότι η «σκιά» ενός άντρα προσωποποιείται από έναν άλλον άντρα και η «σκιά» της γυναίκας από μιαν άλλη γυναίκα . Έχουμε πει ήδη πως το ασυνείδητο συμπληρώνει το συνειδητό. Πέρα, όμως, απ’ αυτό, το ασυνείδητο του άντρα περικλείνει ένα συμπληρωματικό γυναικείο στοιχείο και της γυναίκας ένα αντρικό. Τα στοιχεία αυτά ο Γιούνγκ τα ονομάζει αντίστοιχα «άνιμα» και «άνιμους». Μπορεί να φαίνεται παράδοξη η ιδέα πως κανένας άντρας δεν είναι αποκλειστικά και μόνο άντρας και καμιά γυναίκα δεν είναι ολοκληρωτικά γυναίκα κι όμως όλοι μας συναντάμε, πολύ συχνά, θηλυκά ή αρσενικά χαρακτηριστικά σ’ ένα άτομο._

«Ο Άνιμους»

Ο «άνιμους» στη γυναίκα είναι το ανάλογο της «άνιμα» στον άντρα. Φαίνεται να έχει προέλθει (όπως και η «άνιμα») από τρεις ρίζες: τη συλλογική εικόνα του άντρα, που κληρονομεί μια γυναίκα, τη δική της εμπειρία από τον άντρα, όπως διαμορφώνεται από τις επαφές που έχει στη ζωή της με άντρες, και τη λανθάνουσα αντρική αρχή μέσα της.Η αντρική αρχή –δηλαδή το αρσενικό στοιχείο της γυναίκας– βρήκε πολύ θετική έκφραση στη δραστηριότητα των γυναικών στα χρόνια του πολέμου, όταν οι γυναίκες επέδειξαν πως μπορούσαν να κρατήσουν αποτελεσματικά τις περισσότερες από τις θέσεις που κατείχαν προηγούμενα οι άντρες. Όμως, μόνο ανώμαλες καταστάσεις φέρνουν στο προσκήνιο τέτοιες εκδηλώσεις.

Στις μέρες μας, υπάρχει ένα κίνημα που επιδιώκει να διευρύνει το φάσμα της γυναικείας δραστηριότητας. Συνήθως, όμως, η δραστηριότητα αυτή εκφράζεται καλύτερα σε οικιακό περιβάλλον, ή σε κάτι σχετικό μ’ αυτό, όπως συμβαίνει με τη δουλειά της δασκάλας, της νοσοκόμας, της κοινωνικής λειτουργού κλπ.« Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι, κατά κανόνα, πιο σημαντικές και ενδιαφέρουσες γι’ αυτήν παρά τα αντικειμενικά γεγονότα και ο συσχετισμός τους. Όσο για τους ευρείς τομείς του εμπορίου, της πολιτικής, της τεχνολογίας και της επιστήμης, ολόκληρο το βασίλειο της εφαρμοσμένης αντρικής σκέψης, η γυναίκα το παραμερίζει στο μισοσκόταδο της συνείδησης, ενώ από την άλλη μεριά, αναπτύσσει μια βαθιά γνώση και κατανόηση των διαπροσωπικών σχέσεων, οι αναρίθμητες υποχρεώσεις των οποίων συνήθως διαφεύγουν εντελώς από τον άντρα». Με άλλα λόγια, αυτό που συμβαίνει συνήθως, (αν και όχι πάντα) είναι ότι στη γυναίκα η «σκέψη», και στον άντρα το «συναίσθημα» και η «συγκίνηση», ανήκουν στο βασίλειο του ασυνείδητου.

Η «άνιμα» παράγει διαθέσεις , ο «άνιμους» παράγει γνώμες , που στηρίζονται σε ασυνείδητες υποθέσεις, αντί για μια πραγματικά συνειδητή και κατευθυνόμενη «σκέψη». Όπως η μητέρα αποτελεί τον πρώτο φορέα της εικόνας της «άνιμα» για το αγόρι, έτσι και ο πατέρας προσωποποιεί την εικόνα του «άνιμους» για το κορίτσι και ο συνδυασμός αυτός φαίνεται να ασκεί μια βαθειά και μόνιμη γοητεία πάνω στο μυαλό της, έτσι που αντί να σκέφτεται και να ενεργεί αυτόνομα, αναφέρει συνεχώς τα λόγια του πατέρα της και ενεργεί με το δικό του τρόπο, ακόμα και σε μεγάλη ηλικία.

Στην πορεία της φυσιολογικής ανάπτυξης ο «άνιμους’ προβάλλεται πάνω σε πολλές αντρικές φιγούρες κι όταν η προβολή αυτή έχει γίνει, η γυναίκα πιστεύει πια πως ο άντρας είναι όπως τον βλέπει (δηλαδή με το πρόσωπο του «άνιμους») και είναι σχεδόν αδύνατο να τον δεχτεί όπως πραγματικά είναι. Η στάση αυτή μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα στις προσωπικές σχέσεις, που είναι ομαλές μόνο εφόσον ο άντρας συμμορφώνεται στην ιδέα που έχει η γυναίκα γι’ αυτόν.

Ο «άνιμους» μπορεί να ενσαρκωθεί από οποιαδήποτε αντρική μορφή, από την πιο πρωτόγονη ως την πιο πνευματική, ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης της γυναίκας. Μπορεί μάλιστα να παρουσιαστεί στα όνειρα και σαν νεαρό αγόρι, και συχνά ακούγεται απλά σαν μια φωνή.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα του «άνιμους», που τον διακρίνει απ’ την «άνιμα», (η οποία γίνεται πάντα αισθητή σαν μια και μοναδική γυναίκα), είναι η τάση του να μορφοποιείται σαν ομάδα αντρών. Παραθέτουμε τα λόγια του Γιούνγκ:

«Ο άνιμους είναι περισσότερο σαν μια σύναξη πατεράδων ή αξιωματούχων κάποιου είδους που διατυπώνουν «αποκαθέδρας» κρίσεις αδιαμφισβήτητες και «λογικές». Όταν τις ερευνήσεις λεπτομερέστερα αποδεικνύεται πως αυτές οι απόλυτες κρίσεις είναι απόψεις και γνώμες μαζεμένες λίγο πολύ ασυνείδητα από τα παιδικά χρόνια και συμπυκνωμένες στη διδασκαλία μιας μέσης αλήθειας, δικαιοσύνης και λογικότητας, μια σύνοψη προκαταλήψεων, που κάθε φορά που λείπει η συνειδητή και σχετική κρίση (όπως συμβαίνει συχνά) προσφέρει αυτόματα μια γενική γνώμη. Μερικές φορές οι γνώμες αυτές παίρνουν τη μορφή της λεγόμενης κοινής λογικής, μερικές φορές εμφανίζονται σαν αρχές που είναι στην πραγματικότητα καρικατούρες παιδαγωγικών παραινέσεων: «Έτσι έκανε πάντα ο κόσμος» ή «Όλοι λένε πως είναι έτσι» ». Αυτή η κριτική ματιά στρέφεται, μερικές φορές, ενάντια στην ίδια τη γυναίκα σαν μια υπερ-δραστική συνείδηση δημιουργώντας της ένα αίσθημα κατωτερότητας και καταπνίγοντας την πρωτοβουλία της. Άλλοτε στρέφεται προς τους ανθρώπους γύρω μας μ’ ένα τρόπο πολύ καταστρεπτικό και αδιάκριτο. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να κατακρίνει τους γείτονές της, να κακολογεί τους ξένους χωρίς την παραμικρή απόδειξη, ή να κάνει προσβλητικές παρατηρήσεις στα μέλη της οικογένειάς της και στους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζεται, με τη δικαιολογία πως «το κάνει για το καλό τους». Οι εκφράσεις: «Εγώ πιστεύω πως πρέπει κανείς να λέει τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη’ ή «δεν πρέπει να τους παραχαϊδεύει κανείς» είναι τυπικές δηλώσεις του «άνιμους».

Η έξυπνη και μορφωμένη γυναίκα μπορεί να πέσει θύμα του «άνιμούς» της, το ίδιο εύκολα όσο και η πιο αμόρφωτη αδερφή της. Η τελευταία θα επαναλαμβάνει τα λόγια της εφημερίδας ή τις απόψεις κάποιων φανταστικών τρίτων για να υποστηρίξει τις πεποιθήσεις της –«Λένε πως είναι έτσι» ή «Το γράφει η εφημερίδα» – ενώ η πρώτη θα φροντίσει να στηριχτεί σε κάποια αυθεντία, το Πανεπιστήμιο, την Εκκλησία, το Κράτος, ή κάποιο βιβλίο και ιστορικό ντοκουμέντο. Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, αν η άποψή της αμφισβητηθεί θα γίνει επιθετική κα ι δογματική . Αυτή η πλευρά της γυναίκας λαχταρά τη δύναμη και την εξουσία , και όσο μαλακή και ευπροσάρμοστη κι αν φαίνεται στην καθημερινή ζωή γίνεται επιθετική και τυραννική μόλις ξεσηκωθεί μέσα της η πλευρά του «άνιμους» . Τότε τυφλώνεται και δεν υπακούει σε καμιά λογική. Η δραστηριότητα αυτού του άνιμους κάνει τη γυναίκα να δυσκολεύεται πολύ να σκεφτεί με απροκατάληπτο τρόπο. Πρέπει να βρίσκεται πάντα σ’ επιφυλακή ενάντια στην εσωτερική φωνή που της λέει συνεχώς πως «έτσι πρέπει να γίνει» ή «πρέπει να κάνουν αυτό» και που την εμποδίζει να δει τα πράγματα όπως πραγματικά είναι.

Ο «άνιμους» έχει ωστόσο μια θετική λειτουργία . Υπάρχουν στιγμές που η γυναίκα χρειάζεται το θάρρος και την επιθετικότητά του και είναι χρήσιμος εφόσον δεν τον αφήνει να την παρασύρει. Οι γνώμες που διατυπώνει είναι υπερβολικά γενικευμένες κι επομένως δε μπορούν να εφαρμοστούν σε μια ειδική κατάσταση, αλλά αν μια γυναίκα προσπαθήσει πραγματικά να τις καταλάβει κριτικά μπορεί να της είναι χρήσιμες. Τότε ο «άνιμους» μπορεί να την οδηγήσει στην αναζήτηση της γνώσης και της αλήθειας και να την προσανατολίσει προς μια σκόπιμη δραστηριότητα, αν η γυναίκα μάθει να τον γνωρίζει και να περιορίζει τη σφαίρα της δραστηριότητάς του.

Τόσο ο «άνιμους» όσο και η «άνιμα» ενεργούν σαν ενδιάμεσοι μεταξύ του συνειδητού και του ασυνείδητου και όταν προσωποποιούνται στις φαντασιώσεις, τα όνειρα, ή τα οράματα μας δίνουν την ευκαιρία να καταλάβουν κάτι που ως τότε ήταν ασυνείδητο.

Ο Γιούνγκ, όπως έχουμε ήδη πει, παίρνει τα όνειρα στα σοβαρά. Είναι «η φωνή της φύσης» κι όχι μόνο η φωνή, γιατί έχουνε και μια επίδραση πάνω μας. Ακόμα και τα πιο περίεργα και ακατανόητα όνειρα μπορούν συνήθως, να γίνουν κατανοητά, αν τα αντιμετωπίσουμεμε την απαιτούμενη σκέψη και ανάλυση. Άλλα πάλι δίνουν μια τόσο καθαρή εικόνα που δε δυσκολεύεται κανείς να συλλάβει κάτι από το νόημά τους, αν προσπαθήσει πραγματικά. Αν κανείς μελετήσει προσεκτικά τις φιγούρες των οραμάτων και των ονείρων και σημειώνει την ενδεχόμενη αντιστοιχία τους με ανθρώπους που γνωρίζει ήδη ή με πρόσωπα του μύθου και της ποίησης ή χαρακτήρες από βιβλία και θεατρικά έργα, θα σχηματίσει μια ιδέα για τη σημασία που έχει η ονειρική φιγούρα για τον εαυτό του και θα διαισθανθεί την ασυνείδητη επίδρασή της. (Το θέμα της κατανόησης και της ερμηνείας των ονείρων θα πρέπει να μελετηθεί εκτενέστερα.)

Το κέρδος από την εμπειρία αυτή είναι τεράστιο γιατί η προσωπικότητα γίνεται πιο ελεύθερη και υπόκειται λιγότερο σε παράλογες και αόρατες επιδράσεις. Επιπλέον οι σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους γίνονται ευκολότερες γιατί μπορούμε πια να τους δούμε όπως είναι και όχι σαν φιγούρες που νιώσαμε με τις δικές μας φαντασιώσεις προικίζοντάς τες με κάθε πιθανό ή απίθανο χαρακτηριστικό, με άλλα λόγια σαν φιγούρες πάνω στις οποίες προβάλλαμε τον εαυτό μας.

Είναι πολύ πιο δύσκολο να συλλάβει κανείς την επίδραση του «άνιμους» ή της «άνιμα» απ’ ότι της «περσόνα» ή της «σκιάς» . Όλοι μας γνωρίζουμε κάποιον τόσο χαρακτηριστικά και απόλυτα «περσόνα», που μας δίνει μια ιδέα για τη σημασία της. Όσο για τη «σκιά», είναι τόσο ενοχλητική που εύκολα την αναγνωρίζει κανείς. Η «άνιμα» και ο «άνιμους», όμως, έχουν κάτι το φευγαλέο και λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνουν. Ούτε ενσωματώνονται ποτέ απόλυτα στη συνείδηση. Κάποιο μέρος τους μένει πάντα βυθισμένο στο μυστήριο, μέσα στο σκοτεινό βασίλειο του συλλογικού ασυνείδητου.

Έτσι, ένας άντρας που δέχεται και μαθαίνει να γνωρίζει την «άνιμά» του, μπορεί να γίνει πιο δεκτικός ή μπορεί ν’ αναπτύσσει τη «διαίσθηση» και το «συναίσθημά» του, μα δε μπορεί να κατακτήσει ο ίδιος τις ιδιότητες αυτές που προβάλλει πάνω στη Θεά ή στην Παναγία. Μπορεί να υπάρχουν μέσα του σαν έλεος, αγαθοσύνη, παρηγοριά, δημιουργικότητα και λοιπά. Στην πραγματικότητα όμως δεν υπόκεινται πραγματικά στη θέλησή του –μερικές φορές μάλιστα χωρίς την άδειά του– και δε μπορεί να τις καλεί όπως το επιθυμεί.

Το ίδιο συμβαίνει και με τις γυναίκες που μπορούν ν’ αποκτήσουν την «ενεργητικότητα» ή να αναπτύξουν τη «σκέψη» που τους ανήκει προσωπικά, αλλά ποτέ δε θα κατέχουν σαν δική τους αυτή την πλευρά του αρσενικού πνεύματος, που ανήκει στο συλλογικό ασυνείδητο και που εκδηλώνεται σαν κάτι πέρα από το καθαρά προσωπικό.

Παρόλα αυτά, όμως, όποιος έχει μάθει να γνωρίζει κάπως τον «άνιμους» ή την «άνιμα» έχει κερδίσει και μια βαθύτερη γνώση και του εαυτού του και των δυνάμεων που ενεργοποιούν άλλα ανθρώπινα όντα. Έχει αντλήσει κάτι από τα βάθη του συλλογικού ασυνείδητου, απέχει, όμως, πολύ από το να έχει εξαντλήσει αυτόν τον μεγάλο ωκεανό που, απ’ όσο γνωρίζουμε, είναι αστείρευτος. Το ασυνείδητο δεν είναι μια λίμνη που μπορείς να την αποξηράνεις ή να ξεκαθαρίσεις το περιεχόμενό της. Τα αρχέτυπα, που μπορεί να αναδύονται στην επιφάνεια, είναι αναρίθμητα και το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να διακρίνει και να γνωρίσει, όσο καλύτερα γίνεται, αυτά που φαίνονται να έχουν τη μεγαλύτερη σημασία και την πιο ισχυρή επίδραση πάνω μας ._

Ο Άνιμους και η ‘Ανιμα είναι εν δυνάμει οι σοβαρότεροι άξονες πάνω στους οποίους στηρίζονται τα οικοδομήματα της θηλυκής και της αρσενικής ψυχολογικής ολοκλήρωσης.  Άξονες που μπορούν εξίσου να εξισορροπήσουν και να ολοκληρώσουν την ανθρώπινη προσωπικότητα ή να την κλονίσουν ανεπανόρθωτα και να την οδηγήσουν σε ψυχολογικό μαρασμό.

Ασυνείδητα ψυχικά περιεχόμενα, σκιώδεις μορφές του ψυχικού μας κόσμου, που αποκτούν το μερίδιό τους στην καθολική μας έκφραση σαν ανθρώπινα πλάσματα, ιδιαίτερα σε μια εποχή που μας έχει αποκλείσει, χάριν της τεχνολογικής ή της στείρας νοητικής ανάπτυξης, από τους θαυμαστούς κόσμους της εσωτερικής μας ύπαρξης.  Εκείνους τους κόσμους που υπήρξαν τα πραγματικά θεμέλια του παγκόσμιου πολιτιστικού οικοδομήματος.

Σε κάθε περίπτωση όμως αποτελούν αναπόσπαστη πραγματικότητα της καθημερινής ζωής μας.  Μια πραγματικότητα που δεν μας εγκαταλείπει ποτέ, είτε εισβάλλοντας στα όνειρά μας, είτε καθορίζοντας την ποιότητα και το περιεχόμενο της δημιουργικής δράσης μαςστην κατάσταση της αφυπνισμένης συνείδησης, εκείνης που ζει, κινείται και υπάρχει μέσα στον κόσμο των ανθρώπων.Ο “Άνιμους και η Άνιμα” είναι οι σοβαρότεροι άξονες πάνω στους οποίους στηρίζονται τα οικοδομήματα της θηλυκής και της αρσενικής ψυχολογικής ολοκλήρωσης. Άξονες που μπορούν εξίσου να εξισορροπήσουν και να ολοκληρώσουν την ανθρώπινη προσωπικότητα ή να την κλονίσουν ανεπανόρθωτα και να την οδηγήσουν στον ψυχολογικό μαρασμό.[…]

Πηγές:

• Ένα Πείραμα σε Βάθος – ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΓΙΟΥΓΚ ΤΟΥ ΕΛΙΟΤ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΫΝΜΠΗ MARTIN PERCIVAL-WILLIAM (P.W.) – Αθήνα 1973 – Σοφία Ζ. Αντζάκα
• ANIMUS ΚΑΙ ANIMA – Δύο δοκίμια της Emma Yung
• C.G.Jung «Οι σχέσεις ανάμεσα στο εγώ και στο ασυνείδητο», στο έργο «Δύο άρθρα για την αναλυτική ψυχολογία». Σειρά Bollingen αρ.20. Νέα Υόρκη, Pantheon Press, και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ιάμβλιχος
• Jung και Kerėnyi: “Δοκίμια πάνω σε μια γνώση της μυθολογίας», αναφερθέν έργο, σε. 228 κ.ε.
• J.K.Musaeus: Volksmärchen der Deutschen (Λαϊκά Παραμύθια των Γερμανών), τόμος 2, στο: Märchen der Weltliteratur, αναφερθέν έργο.
• Antoine de la Sale: «Ο Παράδεισος της Σίβυλλας» Έκδοση και κριτικός σχολιασμός από τον Fernand Desonay. Παρίσι, Librairie E. Droz, 1930.
• Βλέπε W.J.Roscher: «Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας».
• Ορφέας, αρχαιοελληνικοί ύμνοι των Μυστηρίων.- Μετάφραση στα γερμανικά από τον J.O.Plassman. Ιένα, Dietrichs Verlag, 1928)>
• K.Kerenyi: “Die Göttin Natur” ( Η θεά-Φύση), στο Eranos – ετήσιο τεύχος 14 Ζυρίχη, Rhein-Verlag, 1947.
• C.G.Jung: “Symbole der Wandlung”. 4η έκδοση. Ζυρίχη, Rascher Verlag, 1952, σελ. 513 και 610. Για την αγγλική γλώσσα, βλέπε την «Ψυχολογία του ασυνειδήτου», Νέα Υόρκη, Moffat Yatd k. Σία, 1921, σελ. 183 και 211. (Πρόκειται να είναι ο 5ος τόμος στα «Συγκεντρωμένα έργα»).
• Erich Neuman: «Καταγωγή και ιστορία του συνειδητού», σειρά Bollingen αρ. 42. Νέα Υόρκη, Pantheon Press,1954.
• Jung και Kerėnyi: «Δοκίμια πάνω σε μια γνώση της μυθολογίας», σε ελληνική μετάφραση απ’ τις εκδόσεις «Ιάμβλιχος».
• Aniela Jaffė: “Bilder und Symbols aus E.T.A.Hoffmans Märchen “Der goldene Topf”, που έχει περιληφθή στο έργο του C.G.Jung: Gestaltungen des Unbebussten, Ζυρίχη, Rascher Verlag, 1950.
• Pierre Benoit: “Atlantida”. Μεταφρασμένο στα αγγλικά από την Mary C. Tongue.
• Jung και Kerenyi: «Δοκίμια πάνω σε μια γνώση της μυθολογίας», αναφερθέν έργο, «Οι ψυχολογικές Όψεις της Κόρης», σελ 241, και σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις «Ιάμβλιχος».
• C.G.Jung: “Uber die Archetypen des Kollectiven Unbewusstsein”, στο έργο: “Von dem Wurzeln des Bewusstseins”. Για την ώρα, η μόνη αγγλική απόδοση που υπάρχει είναι το μη αναθεωρημένο άρθρο με τίτλο «Αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου», στην «Ολοκλήρωση της προσωπικότητας». Νέα Υόρκη, Farrat & Rinehart, Inc, 1939. Αναφορικά με την anima βλέπε σελ. 77˙ στον «Σοφό Γέρο», σελ. 88. Επίσης βλ. το έργο του Γιούνγκ « Η φαινομενολογία του πνεύματος στα παραμύθια», στο «Πνεύμα και Φύση», Σειρά Bollingen αρ. 30, 1. Νέα Υόρκη, Pantheon Press, 1954, και το έργο του Γιούνγκ «Τέσσερα Αρχέτυπα», εκδ. «Ιάμβλιχος».
• C.G.Jung το «Πνεύμα της Ψυχολογίας», που υπάρχει στο «Πνεύμα και Φύση», καθώς και το «Τέσσερα Αρχέτυπα»˙ βλ. επίσης επιλογές απ’ το συγγραφικό έργο του Παράκελσου. Σειρά Bollingen αρ.. 28, Νέα Υόρκη, Pantheon Press, 1951, σελ. 255. και στο «Το Πνεύμα στον Άνθρωπο, την Τέχνη και τη Λογοτεχνία», κεφάλαιο για τον Παράκελσο, εκδ. «Ιάμβλιχος».
• Έντεχνη Δράση