ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΤΗΣ ΤΑΥΤΙΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ANIMUS ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ:
ΤΡΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Oι γυναίκες που είναι ταυτισμένες με τον animus, είναι, κατά τη γνώμη μου, κάτι το ανυπόφορο. Είναι απαιτητικές και προκατειλημμένες ή είναι άθλια πλάσματα που τρέπονταν σε φυγή ή κρύβονται με την παραμικρή πρόκληση. Αυτές που δείχνουν να έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση είναι προσκολλημένες στις αιωνόβιες γενικεύσεις τους, στα σλόγκαν τους, ακόμη και όταν τα συγκεκριμένα στοιχεία οδηγούν σε αντίθετες αποδείξεις. Συνεχίζουν να αναμασούν τα ίδια πράγματα παρά τον εκνευρισμό των άλλων γύρω τους. Ξεχωρίζουν εύκολα, επειδή δεν μπορούν πια να βάλουν σαν κάλυμμα την ψευδο-αρσενική συμπεριφορά, και να γίνουν, τουλάχιστον φαινομενικά, επιθυμητές. Ακόμη και για τον εαυτό τους θα πρέπη να είναι απογοητευτικές. Είναι αναγκασμένες να αναρωτιούνται, γιατί οι άλλοι τις αποφεύγουν ή υπομένουν την παρουσία τους σιωπηλά. Οι πιο δειλές, που είναι εξίσου ταυτισμένες με τον animus εξ αιτίας της αυτοκριτικής που τους κάνει, και που φουντώνει τα αισθήματα κατωτερότητας, που πηγάζουν από τη σκιά τους, κρύβονται ή κανονίζουν έτσι τα πράγματα ώστε να μην τις προσέχουν.
Το ιδανικό των περισσότερων γυναικών, είναι να παντρευθούν και να κάνουν παιδιά, ή άλλες, βυθίζονται με το οξύ μυαλό τους στην πιο προχωρημένη διανοητική, φιλολογική, φιλισοφική ή επιστημονική μελέτη. Γίνονται έτσι μισο-ειδικές στους διάφορους τομείς που θα τραβήξουν το ενδιαφέρον τους, όσον καιρό κρατούν την προσοχή τους. Μια τέτοια γυναίκα αντί να δημιουργήση ένα ευτυχισμένο σπίτι για την οικογένειά της, θα επιβλέπει τη διοίκησή του με σιδερένια θέληση. Επιθυμώντας όσο το δυνατό λιγότερη ενόχληση στο σπίτι, θα εμποδίζει ο,τιδήποτε θα μπορούσε να ενοχλήση το διάβασμά της. Μ’ αυτόν τον τρόπο περιορίζει τις αυθόρμητες δραστηριότητες και τη φυσική ανθρώπινη έκφραση της. Θα σκοτώσει ό,τι θα μπορούσε να μοιάζη με συντροφικότητα ή σπιτική ατμόσφαιρα. Θα κυβερνά σαν ανώτατος άρχοντας σ’ αυτό το νεκρό σπίτι, και θα διαβάζει ό,τι επιθυμούσε η καρδιά της. Δεν θα έβαζε όμως σε δοκιμασία αυτά που μάθαινε καθώς θα προχωρούσε ο καιρός.
Συγκρατά κομματάκια από εντυπωσιακές πληροφορίες και μυριάδες επιχειρήματα, όλα για να ενισχύσουν κυρίως τις προκαταλήψεις, τον ναρκισισμό και την ανασφάλειά της. Δεν θα κάνει τίποτε για να διευρύνη την προσωπικότητά της ή να βοηθήση την ανάπτυξη του εαυτού της. Θα μπορούσε να φτιάξη εντούτοις μια όμορφη συντροφική σχέση ή έναν όμορφο κήπο, πειραματιζόμενη με εξωτικά φρούτα και καλλωπιστικά δέντρα και θάμνους. Θα ήταν η μόνη της δραστηριότητα που δεν θα είχε εξάρτηση από τον λόγο. Αυτή η προσπάθεια θα έκανε ίσως γι’ αυτήν στον ψυχικό τομέα περισσότερα καλά από όλο το διάβασμά της, αλλά δεν θα μπορούσε να την εκμεταλλευθή με κάποιον σημαντικό τρόπο, άξιο για να τον αναφέρη κανείς. Ο άνδρας της, εντελώς ανυποψίαστος για την επίδρασή της επάνω του, φαίνεται πως θα ζούσε αποφεύγοντας απλώς τον χώρο του σπιτιού και ασχολούμενος με τις δουλειές του γεμάτος θυμό. Αυτή θα διάβαζε σταδιακά, όλο και πιο δύσκολα βιβλία, και θα κατόρθωνε να τα καταλαβαίνη σε γενικές γραμμές, εκτός από την ψυχολογία του Jung, αν και θα είχε όλα τα βιβλία του στο σπίτι της από τον καιρό που δημοσιεύθηκαν.
Όποτε θα εύρισκε ένα έξυπνο ακροατήριο θα διηγόταν, σαν την τελευταία λέξη τής επιστήμης, συλλογές από τις ανακαλύψεις της. Τέτοιες πληροφορίες θα χάνονταν συνήθως ανάμεσα στους ακροατές της, εξ αιτίας της έλλειψης ευαισθησίας εκ μέρους της ως προς τις ανάγκες τους. Αλλά αυτό δεν θα τη σταματούσε. Ποτέ, ούτε για μια φορά δεν θα έβαζε σε εφαρμογή αυτά που μάθαινε. Καθώς μεγάλωνε και γινόταν πιο αυταρχική, η γνώση της θα γινόταν ένα είδος επιθετικού όπλου. Θα ενδιαφερόταν μόνο για να κερδίζη με τα επιχειρήματά της οποιονδήποτε τολμούσε να την προκαλέση, κυρίως τους άνδρες.
Όταν η ιδέα του τέλους θα άρχιζε να εμφανίζεται απειλητικά σε μεγαλύτερη ηλικία, θα διάβαζε ό,τι μπορούσε να βρη επάνω στο θέμα της διατροφής. Θα αποφάσιζε ότι θα ζούσε αιώνια, θα νικούσε τον θάνατο. Το ζήτημα του θανάτου θα γινόταν το τελευταίο και μεγαλύτερο επιχείρημα που θα έπρεπε να νικήση. Θα άντεχε σε μερικά πλήγματα και θα ανέβαλε το τέλος κάνοντας ασκήσεις, και όταν θα μπορούσε πάλι να χρησιμοποιήση το ένα της χέρι, που θα είχε παραλύσει, θα άρχιζε να αψηφά πιο φανερά τον θάνατο.
Τα επιτεύγματά της θα ήταν αξιόλογα, εάν ο αντικειμενικός σκοπός τους ήταν δημιουργικός. Εξ αιτίας της ταύτισής της με τον animus όμως θα ήταν, αντίθετα, δραστηριότητες και προσπάθειες με μοναδικό τους σκοπό τη νίκη – τη νίκη με οποιοδήποτε τίμημα. Το τί επρόκειτο να κερδίση, δεν θα της ήταν ποτέ σαφές, εκτός από το ότι αυτό δεν θα ήταν ποτέ προς την κατεύθυνση εύρεσης νοήματος στην ζωή της. Ο animus θα είχε γίνει ένα ρομπότ, που, σαν μια μηχανή, θα τραβούσε τον δικό του ασυναίσθητο δρόμο προς το τέλος.
Το τελευταίο χτύπημα θα την εξουθένωνε και θα την άφηνε άφωνη: θα έπρεπε να μπή στο νοσοκομείο. Η μόνη της αντίδραση θα ήταν να παλαίψη σωματικά. Οι νοσοκόμες θα την είχαν περιφράξει, για την ασφάλειά της, στο κρεββάτι της, αλλά αυτή θα πολεμούσε συνεχώς να σκαρφαλώση και να τρέξη μακριά – μακριά από τον θάνατο. Θα έμεινε έπειτα αναίσθητη, και μετά από πολλές ώρες θα πέθαινε. Ήταν, ως τα τελευταία της, το παιχνιδάκι του animus της. Ποτέ, σε ολόκληρη την ζωή της, δεν χρησιμοποίησε τα τρομερά προτερήματα με τα οποία είχε έρθει στον κόσμο. Ο animus, όντας ο ίδιος νόμος για τον εαυτό του, φρόντισε γι’ αυτό.. Αν είχε ίσως προσπαθήσει να συνεργαστεί και να δημιουργήσει πιό ουσιαστική σχέση με τον εαυτό της και τους άλλους, θα μπορούσε να είχε γίνει μια πάρα πολύ επιτυχημένη επαγγελματίας, καθώς και ένα καλό ανθρώπινο πλάσμα.
Όταν ήταν νέα, είχε έναν ζωντανό, χαρούμενο χαρακτήρα, που έγινε αυταρχικός και γκρινιάρης όσο μεγάλωνε. Η ζωηρότητα του λεπτού μυαλού της την έκανε υποφερτή, τουλάχιστον για τον εαυτό της ως τότε. Εγώ το μόνο που μπορούσα να σκεφθώ ήταν: «Τί πήγε χαμένο!». Εάν και μόνο ήξερε, ότι μια γυναίκα πρέπει να δέχεται τις προκλήσεις από τον αντικειμενικό κόσμο, για να είναι σίγουρη ότι ο animus της εντοπίζει τις δυνάμεις του και υπηρετεί τη δημιουργικότητα της, θα είχε βρη νόημα στην ζωή της. Εάν είχε διαπαιδαγωγιθεί καλύτερα, θα ήξερε ότι το αίσθημα της μοναξιάς που ένοιωθε και η αμφίβολη εντύπωση που έκανε στους άλλους σημαίνουν, ότι ο animus της βρισκόταν σε ασυμφωνία με τον εαυτό της, εμποδίζοντας την ψυχική της όραση και τη συναισθηματική της έκφραση.
Όταν μια γυναίκα μπορέση σήμερα να αντιληφθή, ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά, μπορεί να σταθή και να κοιτάξη και να ακούση το μουρμουρητό μέσα της. Μπορεί να χρησιμοποιήση ψυχολογική βοήθεια ή καθοδήγιση, ή την αντιμετώπιση των δυσκολιών στον επαγγελματικό τομέα, ή μπορεί να ερευνήση την όλο και αυξανόμενη φιλολογία επάνω στα γυναικεία θέματα, για να βοηθηθή στην αναγνώριση του εσωτερικού της μηνύματος. Και όποιο και να είναι το εσωτερικό μήνυμα, και για όσο έχει την ενεργητικότητα, πρέπει να προσπαθήση να προχωρήση σταθερά και να αποδεχθή την πρόκληση του εξωτερικού κόσμου. Δεν πρέπει μόνο να σκεφθή, να σχεδιάση, να νοιώση και να υπολογίση, αλλά πρέπει να κάνη κι αυτό που λαχταρούσε να κάνη σε όλη της την ζωή και να αφήσει τα συναισθήματά της να ζήσουν και να εκφραστούν. Ή πρέπει να ακολουθήση και τις πιο ελάχιστες κλίσεις προς δραστηριότητες που την ενδιαφέρουν, αν και μερικές φορές, μόλις που διακρίνονται. Μια γυναίκα έχει σήμερα τη δυνατότητα να αγγίξη τις ανέγγιχτες, μη βιωμένες πλευρές του εαυτού της. Έχει την ευκαιρία να απολαύση μιαν ώριμη, γεμάτη νόημα ζωή.
——————————–
Μια άλλη γυναίκα, ήταν ο σπιτικός τύπος, και τα πήγαινε θαυμάσια με τα παιδιά. Είχε ταπεινή γνώμη για τον εαυτό της, και είχε συγκεντρώσει μάταια τις ελπίδες της στον άνδρα που είχε παντρευθή. Πέρασε όλη της την ζωή γεμίζοντας απλώς ένα κενό που έπρεπε να γεμίση.
Όταν ήταν απογοητευμένη και απελπισμένη, έπινε πολύ. Ακολουθούσε τα ίχνη του άνδρα της, φοβούμενη να σταθή στα πόδια της. Αυτός πέθανε και την άφησε τελείως αβοήθητη. Πάχυνε πολύ, και σιγά-σιγά πέθανε μοναχική, φοβισμένη και χαμένη. Ο animus της την είχε καταλάβει, και της είχε αφαιρέσει την εκτίμηση στον εαυτό της. Αντίθετα με την προηγούμενη γυναίκα, που ο animus της έβαλε εναντίον των άλλων, αυτή ένοιωθε όλο και περισσότερο κατώτερη, εξ αιτίας του αρνητικού χαρακτήρα της εσωτερικής, αρσενικής φωνής. Εάν είχε ασχοληθεί με κάτι συλλογικό, θα αντιμετώπιζε τον αντικειμενικό χαρακτήρα του animus της. Αλλά είναι δύσκολο να πείσης μια γυναίκα, που η αυτοπεποίθησή της έχει υπονομευθή από τα μέσα, ότι πρέπει να αναλάβη την προσπάθεια να δ ρ ά σ η και να πάρη πρωτοβουλία. Νικιέται πριν ξεκινήσει. Αλλά υπάρχουν οπωσδήποτε άνθρωποι που, εάν κατανοούσαν τί της συνέβαινε, θα άπλωναν το χέρι για να τη βοηθήσουν ώστε να κλείση τα αυτιά της στον επικριτικό animus μέσα της. Θα μπορούσε να βρη π.χ. μια δουλειά όπου θα βοηθούσε παιδιά.
———————-
Μια τρίτη γυναίκα δεν ήταν διανοούμενη όπως η πρώτη, αλλά ήταν αντίθετα μια αφοσιωμένη σύζυγος και μητέρα, και προικισμένη με κοινωνικά ενδιαφέροντα. Αντίθετα με τη δεύτερη γυναίκα, ήταν κάθε άλλο παρά ηττοπαθής. Η ταύτισή της με τον animus εκδηλωνόταν διαφορετικά. Αντί να είναι προκατειλημμένη, έγινε φοβερή συζητήτρια. Κανείς δεν μπορούσε να της αντιμιλήση. Ο μόνος τρόπος να τα βγάλη πέρα κανείς μαζί της ήταν να είναι 100% ακροατής της, και να ελπίζη ότι η δοκιμασία δεν θα κρατούσε πάρα πολύ. Όταν αυτή η γυναίκα έφτασε στην ώριμη ηλικία της, φαίνεται πως καταλάβαινε ότι ενοχλούσε με κάποιον τρόπο τους ανθρώπους, αλλά δεν ήξευρε και τί να κάνη σχετικά μ’ αυτό. Συντόμεψε τις επισκέψεις της στους φίλους της όλο και περισσότερο, ώσπου σε μιαν τρομερή, μοναχική και απογοητευτική κατάσταση, αυτοκτόνησε τελικά με μιαν υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών. Κι αυτή, όπως κι οι άλλες δυό, δεν έ κ α ν ε ποτέ τίποτε άλλο από το να συνεχίζη να ζη επάνω στα πρότυπα της νεανικής της ηλικίας, πολύν καιρό μετά την απώλεια της αποτελεσματικότητάς τους, αποφεύγοντας ιδιαιτέρως την αντικειμενική αντιμετώπιση του εξωτερικού κόσμου.
Ανέφερα αυτές τις τρείς ιστορίες με ορισμένες συγκεκριμένες λεπτομέρειες, για να δείξω πώς αποκαλύφθηκε τελικά ο animus με μιαν τρομακτική, κάτω από την απειλή του θανάτου, μορφή. Η ταύτιση με τον animus είναι δύσκολο να ανιχνευθή, όπως την έχω παρατηρήσει, στη νεανική ηλικία. Δείχνει όμως το πραγματικό της πρόσωπο σε μεγαλήτερη ηλικία!
Ο animus χρειάζεται την πρόκληση του συλλογικού εξωτερικού κόσμου, προκειμένου να τοποθετηθή στην κανονική του θέση, που είναι πίσω από τη γυναίκα και υποστηρίζοντάς την. Ο animus είναι ένα εσωτερικό αρχέτυπο, που αντιστοιχεί σε μιαν εξωτερική, επαγγελματική και αντικειμενική εργασία. Η τραγική γεροντική ηλικία αυτών των τριών γυναικών μού δείχνει πόσο δίκαιο έχει ένα υγιές γυναικείο κίνημα. Η επαγγελματική εργασία, που βρίσκεται σε συνάρτηση με την έκφραση του animus, είναι κάτι το απαραίτητο για τις γυναίκες, προκειμένου να ωριμάσουν με τον τρόπο που τις προώρισε η φύση. Αυτό είναι το πρώτο βήμα. Από τη στιγμή που θα επιτευχθή η ισότιμία και η συνεργασία με τον άνδρα, η γυναίκα μπορεί να αποκτήση σαφέστερη συνείδηση και να συγκεντρωθή περισσότερο στο βιολογικό της εγώ.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ANIMUS
Η anima και ο animus είναι δύο αρχετυπικές μορφές ιδιαίτερα μεγάλης σπουδαιότητας. Ανήκουν αφ’ ενός στο ατομικό συνειδητό, και από την άλλη έχουν τις ρίζες τους στο συλλογικό ασυνείδητο, σχηματίζοντας έτσι ένα συνδετικό δεσμό ή γέφυρα ανάμεσα στο προσωπικό και στο απρόσωπο, το συνειδητό και το ασυνείδητο. Επειδή το ένα είναι θηλυκό και το άλλο αρσενικό, C. G. Yung τα ονόμασε anima και animus αντίστοιχα.¹ Αντιλαμβάνεται αυτές τις μορφές σαν λειτουργικά συμπλέγματα, που συμπεριφέρονται με τρόπο αντισταθμιστικό προς την εξωτερική προσωπικότητα, δηλαδή συμπεριφέρονται σαν να ήταν εσωτερικές προσωπικότητες, και φέρνουν τα χαρακτηριστικά που λείπουν στην εξωτερική και φανερή συνειδητή προσωπικότητα. Στον άνδρα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι θηλυκά, στην γυναίκα αρσενικά. Κανονικά και τα δύο είναι πάντοτε παρόντα, σε ορισμένο βαθμό, αλλά δεν βρίσκουν χώρο στις κατευθυνόμενες προς τα έξω λειτουργίες του ατόμου, επειδή παρενοχλούν την προσαρμογή του προς τον εξωτερικό κόσμο, αλλοιώνοντας την καθιερωμένη απ’ αυτόν ιδανική εικόνα του εαυτού του.
Εντούτοις ο χαρακτήρας αυτών των μορφών δεν προσδιορίζεται μόνο από τα λανθάνοντα χαρακτηριστικά του φύλλου που αντιπροσωπεύουν καθορίζεται από την εμπειρία που κάθε άτομο έχει αποκτήσει στην ζωή του ή την ζωή της με εκπροσώπους του άλλου φύλλου, και επίσης από την συλλογική εικόνα του άνδρα που υπάρχει στη γυναίκα. Αυτοί οι τρεις παράγοντες συνενώνονται για να σχηματίσουν κάτι που δεν είναι αποκλειστικά μια εικόνα, ούτε αποκλειστικά μια εμπειρία, αλλά μία οντότητα που δεν συνδυάζεται οργανικά στην δραστηριότητά της με τις άλλες ψυχικές λειτουργίες. Συμπεριφέρεται σαν να ήταν ένας νόμος καθ’ εαυτόν, που επεμβαίνει στην ζωή του ατόμου σαν ένα ξένο στοιχείο μερικές φορές αυτή η επέμβαση είναι βοηθητική, μερικές φορές ενοχλητική, αν όχι πραγματικά καταστροφική. Έχουμε, επομένως, κάθε λόγο να ασχοληθούμε μ’ αυτές τις ψυχικές οντότητες, και να φθάσουμε σε μία κατανόηση του πώς μας επηρεάζουν.
Αν μιλάω γιά τον animus και τις εκδηλώσεις του σαν πραγματικότητες, ο αναγνώστης πρέπει να θυμάται ότι μιλάω για ψυχικές πραγματικότητες² που δεν είναι συγκρίσιμες με συγκεκριμένες πραγματικότητες, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν έχουν λιγότερο σημαντική επίδραση. Εδώ θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μερικές πλευρές του animus, χωρίς εν τούτοις να διεκδικώ πλήρη κατανόηση αυτού του ασυνήθιστα σύνθετου φαινομένου. Επειδή μιλώντας για τον animus ασχολούμαστε όχι μόνο με μία αφηρημένη, αμετάβλητη ενότητα, αλλά επίσης με μία πνευματική διεργασία. Έχω σκοπό να περιορισθώ εδώ στους τρόπους που ο animus εμφανίζεται σε σχέση με το άτομο και το συνειδητό.
